O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

mm sim ..ust
gacha 
b o 'lad i. T o'q im alararo suyuqlikda 46 
mm sim .ust
ga teng. A rterial qonda 
esa 40 
mm sim u st
g a teng. K arb o n at angidridi bosim lar gradiyenti 
b o 'y ic h a to 'q im a d a n k apillyarlarga o 'tad i.
Nafasning boshqarilishi.
N afasni boshqaruvchi m exanizm lar nafas 
sistem asining turli qism larida ham da m arkaziy nerv sistem asining turli 
bo'lim laridajoylashgan tuzilmalar ishtirokida amalga oshirilib, organizmning 
kislorodga b o 'lg an ehtiyojini qondirishga qaratilgan jarayondir.
O 'p k a orqali nafas olishning asosiy fiziologik aham iyati arterial qonda 
gazlam in g optim al m iqdorini ushlab turishga qaratilganligidadir.
Tashqi nafasning boshqarilishi reflektor y o 'lla r bilan am alga oshirilib, 
o 'p k a to 'q im a lari va qon-tom irlam ing refleksogen sohalarida joylashgan 
m ax su s re se p to rla r q o 'z g a lis h i h iso b ig a am alg a o sh irila d i. N afasni
319

---

b o sh q aru v ch i m arkaziy m ex an iz m la r orqa m iy a n erv elem entlarida, 
uzunchoq m iyada va M N T ning yuqori q ism larida joylashgan.
M iya o ‘zagining nafas neyronlari orqa m iya m otoneyronlariga va 
n afas m u sk u lla rig a ritm ik ra v ish d a sig n a lla r y u b o rib turadi. 
N afas
markazi.
Uzunchoq m iyaning nafas ritmini ta ’m inlovchi hususiy yadrolari 
to ‘plam i 
nafas m arkazi
deyiladi.
N a fa s m a rk a z la r i f iz io lo g ik s h a ro itd a q o n d a g i От v a H + la r 
qonsentratsiyasi haqidagi axborotni periferik va m arkaziy xem oreseptor- 
lardan oladi. X em oreseptorlardan kelayotgan afferent signallar nafas 
m arkaziga kelayotgan boshqa afferent ta ’sirlar bilan ham korlikda ishlaydi, 
le k in o x ir o q ib a t n a f a s n in g g u m o r a l b o s h q a r i l i s h i n e y r o g e n
b o sh q a rilish id a n u stu n lik qilad i. M asalan, inson uzoq vaqt nafasni 
ixtiyoriy ushlab turolm aydi, chunki bu paytda gipoksiya va giperkapniya 
kuchayib ketadi natijada nafas olishga m ajbur b o ’ladi.
N afas m arkazi ikkita asosiy funksiyani bajaradi: birinchisi