O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

O 'pka ventilyatsiyasi.
Vaqt birligi ichida o ’pkad an o ‘tgan havoning 
m iqdori o ’pka ventilyatsiyasi deb ataladi. N afas harakatlari hisobiga 
alveolyar havoda gazlar tarkibi o ’zgaradi. K islorodning u yerga kirishi 
va k arbonat angidridning chiqarib yuborilishi ta ’m inlanadi.
O ’p ka v e n tily a tsiy a sin in g sam aradorligi n afasn in g ch uqurligi va 
m iqdoriga b o g ’liq. K attay o sh d a g i odam tinch turganida m inutiga 16-20 
m arta nafas oladi. In so n d a nafas olish nafas c h iq arish g a q araganda 
qisqaroq b o ’lib: 1:1,3 nisbatni tashkil qiladi.
O ’p k a v e n tily a ts iy a s in i k e n g ta rq a lg a n va k o ’p ro q m a ’lu m o t 
beradigan k o ’rsatkichi - 
o'pkan in g minutlik hajmi
b o ’lib, erkaklarda 
tinch tu rg an d a 6-10 
l/min
ni tashkil qiladi v a jism o n iy ish bajarganda bu 
k o ’rsatkich 30 dan 100 
l/min
gacha ortishi m um kin.
O ’p k an in g m inutlik hajm i v en tily a tsiy a n in g qanch alik sam aralik 
ekanligini to’liq ta ’riflab bermaydi. B uniquyidagi misol bilan ko’rib chiqish 
m um kin. Ikki odam da o ’pka ventilyatsiyasining m inutlik hajmi 61 ga teng 
deb faraz qilaylik. B irinchi holda odam m inutiga 20 m arta nafas olgan, 
har birining hajmi 300 ml. Ikkinchi holda 10 marta nafas olgan, har birining 
hajm i 600 ml. Z ararli b o ’shlik hajm i o ’rta h isobda 140 ml nafas olish 
chuqurligi 300 ml b o ’lgan odam da 300-140=160 m l, y a ’ni m inutlik hajmi 
160 x 20= 3200 ml ni tashkil etadi. Ikkinchi holda 600 - 140 = 460 ml, 
m inutlik hajm 460 x 10 = 4600 m in i tashkil qiladi.
Shundan ham k o ’rinib turibdiki, siyrak, lekin chuqur nafas olish ancha 
sam arali bo ’larek an . N afas gim nastikasi nafas hajm ini orttirishda muhim
am aliy aham iyatga ega.
T a n a n in g h o la tig a q a r a b o ’p k a n in g tu r li q is m la r i t u r lic h a
v e n tily a ts iy a la n a d i.T ik tu rg a n d a o ’p k a n in g p astk i q ism lari y u q o ri 
q ism lariga nisbatan yaxshi ventilyatsiyalanadi. A gar inson chalqancha 
yotgan holida b o ’lsa yuqori va pastki b o ’lim lar orasidagi ventilyatsiya 
farqi y o ’q oladi, lekin orqa tom oni oldingi tom oniga nisbatan yaxshi 
v entiyatsiyalanadi. Yon tom onga yonboshlab y otganda esa o ’pkaning 
pastki qism i yaxshi ventilyatsiyalanadi.
T ik tu rg a n d a o ’p k a n in g y u q o ri va p a s tk i q is m la rin in g b ir x il 
ventilyatsiya b o ’lm asligi bu o ’pka v a plevra b o ’shlig’idagi bosim lar farqi 
hisobiga kelib chiqadi. O ’pka m a ’lum o g 'irlik k a ega b o ’lib, uning pastki 
q ism id a y u q o risig a n isbatan tran sp u lm an a l b osim pastroq. S huning 
uchun ham nafas chiqarishning oxirida uning quyi qism i kuchliroq eziladi, 
lekin nafas o lganda esa oson kattalashadi.
312

---