O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

A rteria l puls.
A rterial puls deb, sistola vaqtida bosim ning k o'tarilishi 
natijasidi arteriyalar devorining ritm ik tebranishlariga aytiladi. A rteriyalar 
devori tebranishini (pulsni) yuzaki jo y la sh g a n arteriy alam i paypaslash 
y o 'li bilan aniqlash m um kin. O datta pulsni: bilak, (a.radialis), chakka (a. 
te m p o ra lis ), ta q im (a .d o rsa lis p ed is), uyqu (a. c o ro tis) v a b o sh q a
a r te riy a la rd a a n iq la s h m u m k in . P uls to 'lq in i q o n a o rta g a h ay d a b
ch ikarilganda hosil b o 'lib , arteriy a va k apillyarlarga tarqalib, so 'n ad i.
Puls to'lq in larin in g tarqalish tezligi, qon oqish tezligiga b o g 'liq emas. 
Puls to 'lq in la rin in g tarkalish tezligi katta y oshli odam aortasida 5,5-8,0 
m /sek, periferik arteriy alard a 6-9,5 m /sek ga teng. Yosh o 'tg a n sari, 
to m irlam in g elastikligi kam ayishi hisobiga bu tezlik aortada ortadi.
A rterial pulsni yozib olish u su li
-sfigm ografiya
deb ataladi. Yozib 
o lin g a n sfig m o g ram m ad a ik k ita aso siy qism : y u q o rig a k o 'ta rilg a n - 
anakrota va pastga tushgan - katak ro ta ajratiladi. A nakrota yurakdan 
q o n n i x a y d a sh d a v rin in g b o s h la n is h id a , a rte ria l b o sim o rtis h i va 
tom irlam ing c h o 'z ilish id an h osil b o 'lad i.
K atakrota q o rinchalar sistolasining oxirida, bosim u yerda pasaya 
boshlaydi va puls c h iz ig 'i pasay a boshlaganda hosil b o 'lad i. D iastola 
vaqtida qorinchalardagi b osim aortadagidan pasaya b oshlaganda qon 
orqaga qayta boshlaydi. Bu v aqtda yarim oysim on k lapanlar yopilib, egri 
chiziqda insizura (chuqurcha) h osil b o 'lad i.
Q o n t o 'l q i n i y a r im o y k l a p a n la r g a u r ilib q a y ta d i v a b o s im
k o 'ta rilish in in g ikkilam chi to 'lq in in i hosil qiladi, bu to 'lq in natijasida 
arteriyalar devori yana c h o 'z ila d i. N atijada sfigm ogram m ada dikrotik 
(ikkilam chi) k o 'tarilish paydo b o'lad i.
A rterial pulsni paypaslab yoki sfigm ografik usul bilan aniqlash yurak 
q o n -to m irla r siste m a sin in g fu n k sio n a l h o la ti t o 'g 'r is i d a ju d a k atta

---

m a’lum ot beradi. Eng avvalo y urak urish lar soni, uning ritm i to ‘g ‘risida 
baho berish mumkin. Ritm ning o'zgarishi fiziologik bo'lishi ham mumkin. 
M asalan, «nafas aritm iyasi» ayn iq sa yo sh lard a kuchli rivojlangan nafas 
o lganda puls k o 'p a y ish i va nafas ch iqarganda kam ayishi.
Y u ra k n in g a y rim x a s ta lik la rid a p u ls d e fits iti (e tis h m o v c h ilig i) 
kuzatiladi. Yurak urishlari soni puls soni bilan bir xil bo 'lm ay d i.