O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Q onni aylanib chiqish vaqti.
Q on zarralarini katta va kichik qon 
ay lan ish d oirasini aylanib o 'tis h i uchun zarur b o 'lg a n v aq tg a 
qonni
289

---

aylanib chiqish vaqti
deb ataladi. lssiq qonli h ayvonlarda 27 sistolani 
tashkil qiladi. A gar odam yuragi m inutiga 70-75 m arta qisqarganda, qon 
butun gavdani 20-23 sekundda aylanib chiqadi. Lekin shuni unutm aslik 
kerakki, qon-tom iri o ‘qi b o ‘ylab oqish tezligi uning devori oldidagi tezlikka 
q araganda yuqoriroq. Q o n -tom irlarining devorlari ham turlicha, bundan 
ta sh q a ri u la rn in g u zu n lig i ham h ar x il. D em ak, q o n n in g ham m asi 
g a v d a n in g b a r c h a q o n - to m ir la rin i s h u n d a y te z lik b ila n a y la n ib
chiqaverm aydi. Q olaversa m a ’lum m iqdordagi qon qon d epolarida ham 
b o ia d i.
Q on aylanib chiqish vaqtini o k sigem om etriya usuli bilan yoki qonga 
organizm da uchraydigan biror yot m odda yuborish y o 'li bilan aniqlash 
mumkin.
A rteria l qon bosimi.
A rterial qon bosim i gem odinam ikaning asosiy 
k o 'r s a tk ic h la r id a n b iri h is o b la n a d i. U ni a n iq la s h k lin ik a d a k a tta
aham iyatga ega. A rterial bosim k o 'rsa tk ic h in i aniqlovchi om illar b o 'lib , 
qon oqim ining hajm tezligi v a to m irlam in g u m um iy p eriferik qarshiligi 
hisoblanadi. A rterial bosim kattaligi mm. sim . ust. larida hisoblanib va 
q uy id ag i o m illar: y u rak n in g qon h ay d a sh k u ch i, q o n -to m irla rin in g
periferik qarshiligi va qonning hajm i bilan aniqlanadi.
H ar bir sistola va diastola vaqtida arterial bosim o 'zg a rib turadi. Uning 
ko'tarilishi qorinchalar sistolasi bilan b og' liq b o' lib, sistolik yoki maksimal 
bosim deb ataladi.
Sistolik bosim o 'z navbatida: yon va oxirgi bosim larga bo 'lin ad i. Yon 
bosim to m irlar d evoriga beradigan bosim i. O xirgi bosim - m a ’lum qon- 
tom ir sohasida harakatlanayotgan qonni potensial va kinetik energiya 
y ig 'in d isi hisoblanadi. U ning kattaligi 110-120 m m sim ust teng.
Yon sistolik bosim oxiri, sistolik bosim orasidagi farq zarba bosim i 
deb ataladi. U yurak faoliyati va tom irlar devori holatini anglatadi.Arteriya 
va arterio lalar tarm oqlangan o xirgi q ism larida bosim 20-30 m m sim ust 
teng.
D iastola vaqtida arterial bosim ning pasayishi