O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Vegetativ markazlar tonusi.
Avtonom nerv tizimining ko ‘pgina markazlari 
m uttasil tonus holatida b o ‘ladi, ulardan innervatsiyalanidigan a ’zolar 
qo‘zg‘atuvchi yoki tormozlovchi impulslami shunga ko‘ra uzluksiz olib turadi. 
Ilgari ko'zdan kechirilgan ikki misol bilan tushuntiraylik. Itning ikkala sayyor 
nervi bo'ynidan qirqib q o ‘yilsa, yurak qisqarishlari tezlashadi, chunki sayyor 
nerv la m in g tonus ho latid ag i yad ro lari y u rak k a doim o k o 'rsa ta d ig an
tormozlovchi ta ’sirini shu nervlar qirqib qo ‘yilgandan keyin ko'rsatmaydi. 
Q uyonning bir tomondagi simpatik nervi bo'ynidan qirqib qo'yilsa, shu nerv 
qirqilgan tomondagi quloq tomirlari kengayadi, chunki tomirlar vazokonstriktor 
tonusdan m ahrum bo'ladi. Qirqilgan nervning periferik uchiga sekundiga 1 -2 
stimul bilan ritmik ta’sir etilsa, yurak qisqarishlarining sayyor nervlar qirqib 
qo'yilguncha mavjud bo'lgan ritmi yoki quloq tomirlarining simpatik nerv 
butun vaqtidagi torayish darajasi tiklanadi.
Vegetativ m arkazlarga ichki a ’zolam ing reseptorlaridan va qism an 
eksteroreseptorlardan afferent nerv im pulslari kelib turishi, shuningdek, 
qon va likvordagi kim yoviy m od d alam in g ta ’sir etishi tufayli vegetativ 
m arkazlar tonusi saqlanadi. M asalan,, say y o r nerv yadro sin in g nerv 
h u jay ralarid an y u rak k a im p u lslar kelib tu rad i, b irin c h id an shu nerv 
hujayralariga arteriyalar devorining baroreseptorlaridan keluvchi nerv 
im pulslari, ikkinchidan, gum oral o m illar (ad ren alin , kalsiy) m azkur 
h ujayralar tonusini saqlab turadi.
A v to n o m n e r v tiz im i to la la r in in g x o s s a la r i.
V e g e ta tiv n e rv
y o 'lla r in i n g s o m a tik n e rv y o 'lla r id a n fa rq q ila d ig a n m o rfo lo g ik
x u su siy a tla ri sh u k i, u la r ikki n e y ro n d a n tu z ilg a n , n erv y o 'li nerv 
tu g u n la rid a u z ila d i, a v to n o m n e rv tiz im id a n g 'u j b o 'lib c h iq a d i, 
periferiyada segm entar tipda taqsim lanm aydi va diam etri kichik b o'ladi. 
P reganglionar tolalar V tipga kiradi; diam etri 2-3,5 va b a ’zan 5