О. Р. Авезов экстремал вазиятлар психологияси

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
БУХОРО ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ


О.Р. АВЕЗОВ
ЭКСТРЕМАЛ ВАЗИЯТЛАР ПСИХОЛОГИЯСИ


Монография

Тошкент-2020
Авезов О.Р.
Экстремал вазиятлар психологияси: Монография. Бухоро.: “ ” нашриёти, 2020. –б.
Мазкур монография 5210203 —Психология (амалий психология) таълим йўналиши талабалари, соҳа мутахассислари, психологлар ва педагоглар учун мўлжалланган бўлиб, экстремал вазият, фавқулотда ҳолат, экстремал вазиятлар психологиясининг замонавий тадқиқот методлари, шахс, касб, мотивация, профессиограмма, психологик тестлар, психологиянинг соҳалари тўғрисидаги материалларни ўзида мужассамлаштирган.


МАСЪУЛ МУҲАРРИР:
Ш.Р.Баротов – психология фанлари доктори, профессор.
Тақризчилар:
Ш.Р.Баротов – Бухоро давлат университети профессори, психология фанлари доктори.
А.М.Жабборов – Қарши давлат университети профессори, психология фанлари доктори.

СЎЗ БОШИ
Ушбу монографияда фавқулодда вазиятларда иш шароитида юзага келадиган психологик масалалар, фавқулодда вазиятлар психологияси ёки фалокат психологияси билан боғлиқ муаммоларни ёритиб бериш зарур деб ҳисоблаймиз.
Фалокат ҳудудига тушган одамлар билан нима содир бўлади? Нима учун одамлар бир хил шароитда бошқача муносабатда бўлишади? Фавқулодда вазиятда ва унинг тугагандан сўнг одамлар билан нима содир бўлади? Албатта бу мутахассисларни қизиқтирган саволлар.
Ушбу монография устида иш олиб боришда биз замонавий илмий билимлардан, шунингдек, фалокат ва фавқулодда вазиятлар шароитида иш тажрибасидан фойдаланганмиз. Биз эришилган билимларни ҳамкасблар ва турли касб эгалари билан бўлишишга ҳаракат қилдик, натижада улар ўзларининг шахсий ҳаёти ва саломатлиги учун зарарсиз эзгу ишларини имкон қадар узоқ давом эттириш имконига эга бўлишди. Фавқулодда вазиятларда ишлаш, уларнинг оқибатларини бартараф этишда мутахассисларни (қутқарувчилар, ўт ўчирувчилар, кинологлар, психологлар, шифокорлар, муҳандислар) ва ҳеч бўлмаганда уларнинг психологик тайёргарлигига жиддий талаблар қўяди.
Фавқулодда вазиятда ишлайдиган юқори малакали мутахассислар жуда кўп стрессли вазиятнинг таъсири билан ёнма- ён бўладилар . Бундай ҳолларда хато қилиш киши ҳаёти учун қимматга тушади. Одамларнинг ҳаётига боғлиқ бўлиши мумкин бўлган тезкор қарорлар қабул қилиш зарурати, ғайритабиий иш тартиби ва ахборот етишмаслиги билан ностандарт шароитларда ишлаш экстремал вазият мутахассисларининг ўзига хос хусусияти ҳисобланади.
Фавқулодда вазиятда мутахассисларнинг ҳолати стрессли вазиятга мослашиш учун умумий қонунларга бўйсунади. Мутахассиснинг стрессли омилларга бўлган сезувчанлиги индивидуал психофизологик хусусиятлар, стрессга чидамлилик даражаси, иш тажрибаси билан белгиланади. Фавқулодда вазият ҳар доим режаларни бузади, кундалик ритмдан чиқарилади. Бундай вазиятларда тажрибага эга бўлган мутахассислар учун бу ҳолат бегона эмас, ёш мутахассис учун эса стрессли омиллардан бири ҳисобланади. Стресс ҳолатига ақлий жавоб бериш қонунларини билиш тананинг стрессга чидамлилигини оширади.
Экстремал вазият мутахассислари бошқалар каби касб-ҳунарга мослашиш, касбий ривожланиш босқичларидан ўтади. Буларнинг барчасини ушбу монографияда тасвирлаш муҳим деб ҳисобладик.
Шу билан бирга, уларнинг касбий соғлиғини сақлаб қолиш йўллари ва шартлари, касбий ривожланиш босқичлари, касбий фаолиятнинг таркибий қисмлари ёритилади.

1.