O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

Zavqiy (1853-1921).
Zavqiy o`zbek demokratik va xalqchil adabiyotining Muqimiy 
va Furqat ijod etgan an`analarini davom ettiradi. U o`z asarlarida xalqning ayanchli hayoti va 
qismatiga sherik bo`lish vaachinish, kelajak istiqbolga umid nigohi bilan boqish, ozodlik va 
erkka intilish g`oyalarini ilgari surdi. Zavqiy ijod etgan asarlar yo`nalishini quyidagi to`rt 
guruhga bo`lish mumkin:1.Lirik Shye`rlar.2.Hajviyalar.3.Sayohatnomalar.4.Dostonlar. 
Shoir o`zining «Aylab keling», «Kelmasa kelmasun, netay», «Ofarin», «Yuzingni 
ko`rsatib avval», «G’orat etding», «Uch xoroboti», «Ajab ermas», «Farg`ona», «Raxsan 
Ergash», «Voqeai qozi saylov», «Obid mingboshi haqida hajv», «Talading baring», «Ahli 
rasta hajvi», «Ajab zamona», «Zamona kimniki?» kabi lirik she`rlari, muhammaslari va 
hajviy satirik asarlarida ulug` insoniy fazilat, haqiqiy chin sevgiga sadoqat va dhirkin tuzum 
sharoitidagi nuqsonlarga munosabatni tarannum etadi. 
Xususan, Zavqiyning hayotiy voqealarga nisbatan o`ta sezgirligi, voqea va 
hodisalarning ichki mazmunini chuqur anglab yetishga mohirligi va undan aniq va to`g`ri 
xulosalar chiqara olish san`ati shoirning «Ajab ermas» muhammasida yorqin ko`zga 
tashlanadi. 
1916 yilgi Jizzax qo`zg`olonini ziyraklik bilan kuzatgan shoir Zavqiy: «Muqarradur 
zamona inqilob o`lsaajab ermas» degan qat`iy xulosa chiqaradi. 
Zavqiy satirik shoir sifatidaadolatsiz zamondan faryod chekadi, undagi illatlar, chirkin 
nuqsonlar jabr sitamlarni o`tkir qalam tig`ila hajv qiladi. U o`z asarlarida «Zamona zo`rniki» 
degan xalq naqlidan kelib chiqib shunday deydi: 
Ahli dil bo`lsa zamonning boyi bo`l, bazzozi bo`l, 
Aqchadin langar cho’p ushlab, rastaning darbozi bo’l. 
«Zamona kimniki?» she`rida shoir Zavqiy qo`yilgan aniq savolga mantiqiy va to`g`ri 
javob beradi: «davr-davron hamma joyda hokimu mirzoniki, «silliq salloniki», «surati 
zeboniki». Mehnatkash xalq esa och-yalang`och, xonavayron hokimlar zulmi ostida bag`ri 
qon ekanligini afsus nadomatlar ila tasvirlaydi. 
Shahru qishloq demangizkim, fisq ila to`ldi jahon, 
Ahli dunyo qoshida yolg`onchilardur nuqtadon. 
Yo`q rivoj kasbu-hunarga, savrilibdur xonumon. 
Xoh kosib, Xoh dehqon qayga borsa bag`ri qon, 
holi har yerda suhan sharmandayu rasvoniki. 
Xulosa shuki ma`rifatpavar demokrat shoir Zavqiy mehnatkash xalq g`ami-dardi bilan 
yongan va xalqning baxtli istiqboliga o`zini bahshida etgan ajoyib bir insondir.