O qo‘shmurodov, B. Shukuriddinov

KARKASSIMON SILIKATLAR Dala shpatlari guruhi

Dala shpatlari guruhi silikatlar orasida yer po‘stida keng tarqalgan bo‘lib, og‘irligi bo‘yicha 50 %ni tashkil etadi. Dala shpatlari kimyoviy tarkibi va ichki tuzilishi bo‘yicha uch guruhga bo‘linadi:

1. Natriy-kaltsiyli dala shpatlari Na[AlSi₃O₈]–Ca[Al₂Si₂O₈]x – qatorlaridan iborat bo‘lib, «plagioklazlar» deb ataladi.

   
   

2. Kaliy-natriyli dala shpatlari, yuqori haroratda K[AlSi₃O₈] – Na[Al Si₃O₈] uzluksiz qattiq eritma qatorini hosil qilib, asta-sekin soviganda kaliyli va natriyli minerallarga ajraladi.

   
   

3. Kaliy-bariyli dala shpatlari ham K[AlSi₃O₈] – Ba[Al₂Si₂O₈] izomorf aralashmasidan iborat; tabiatda kam uchraydigan gialofanlar deb ataladigan minerallarni hosil qiladi.

   
   

Plagioklazlar. Bu guruhga kiradigan minerallar albit va anortit molekulalarining turli nisbatdagi qattiq izomorfik qatorini tashkil etadi. Ushbu izomorf qatorga kiruvchi minerallar quyidagilarga bo‘linadi:

Albit – Na[AlSi₃O₈] – 0–10 %, Oligoklaz – 10–30 %, Andezin – 30–50 %, Labrador – 50–70 %, Bitovnit – 70–90 %, Anortit –

Ca[Al₂Si₂O₈] – 90–100 %.

Plagioklazlar barcha magmatik jinslar tarkibida uchraydi. Ularning kimyoviy tarkibi muhim axamiyatga ega. U.S.Fedorov har bir plagioklazlar tarkibidagi anortit molekulasining foizdagi miqdoriga qarab alohida guruhchalarga ajratadi (6-jadval). Masalan, agar plagioklazning №37 bo‘lsa, unda 37 % anortit va 63 % albit molekulasi bo‘lsa «andezin» deyiladi; yozilishi quyidagicha An₃₇Ab₆₃; agar plagioklaz №56 bo‘lsa, anortit 56 % va albit – 44 %ni tashkil etadi va

«labrador» deb ataladi An₅₆ Ab₄₄.

7-jadval