O qo‘shmurodov, B. Shukuriddinov

Plagioklazlarning kimyoviy tarkibi (% hisobida, A.G.Betextin bo‘yicha)

Tarkibi	№0	№25	№50	№75	№100
Na2O	10,76	8,84	5,89	2,92	–
CaO	–	5,03	10,05	15,08	36,62
Al2O3	19,40	23,70	28,01	32,33	36,62
SiO2	68,81	62,43	56,05	49,67	43,28

Plagioklazlar triklin singoniyali, simmetriya ko‘rinishi pinokoidal, tabletkasimon; yoki tabletkacha-prizmatik qiyofaga ega. Odatda murakkab polisintetik qo‘shaloq kristallari keng tarqalgan; oddiy qo‘shaloq kristallari kam.

Rangi xilma-xil, oq, qul rang, ba’zan yashilroq, ko‘kimtir, ba’zan qoraroq, shishadek yaltiraydi, qattiqligi – 6–6,5. Ularning solishtirma og‘irligi albitda – 2,61 va anortitda – 2,77. Ular «magmatik jinslarda keng tarqalgan jins hosil qiluvchi mineral» deyiladi. Bulardan tashqari kristallik slanetslar va rogoviklar tarkibida piroksen, amfibol va slyudalar bilan bir assotsiatsiyada uchraydi.

Kaliy-natriyli dala shpatlari

Kaliy-natriy dala shpatlari nordon, o‘rta va ishqorli magmatik jinslarga mansub minerallar hisoblanadi. Kimyoviy tarkibiga binoan kaliyli dala shpatlari (ortoklaz, mikroklin) K[AlSi₃O₈] va natriyli albit Na[AlSi₃O₈]larning bir-birlari bilan turli munosabatdagi qattiq izomorf aralashmalarini hosil qiladi. Kaliyli dala shpatlari ichki tuzilishiga ko‘ra monoklin-sanidin, ortoklaz va triklin-mikroklin va anortoklaz qatorlarini hosil qiladi.

Ortoklaz – tarkibida K₂O – 16,9 %, Al₂O₃ – 18,4 %, SiO₂ –64,7 foiz hamda biroz Na₂O, BaO uchraydi. Monoklin singoniyali, ko‘rinishi monoklin-prizmatik, kristallar qiyofasi prizmatik hollarda mavjud. Tabiatda shishadek yaltiroq, shaffof, ba’zan och pushti. Qo‘ng‘ir-sariq ranglarda topiladi. Uning qattiqligi – 6–6,5, ulanish tekisligi (001) va (010) bo‘yicha mukammal.

Mikroklin kimyoviy tarkibi ortoklazga o‘xshash. Triklin singoniyali, simmetriya ko‘rinishi pinakoidal. Mayda, o‘rta va yirik donador kristallari nordon intruziv jinslarda va ularning pegmatitlarida yirik agregatlar holida topiladi. Odatda rangsiz, shaffof; yashil turi «amazonit» deyiladi. Uning qattiqligi – 6–6,5; solishtirma og‘irligi – 6–6,5. Ortoklazga o‘xshash nordon va ishqorli intruziv jinslar va pegmatitlarga mansub mineral hisoblanadi.