О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov

42-§. Bosh miyaning tuzilishi va funksiyasi
Bosh miya nerv sistemasining markaziy bo‘limi organizmning barcha funk- 
siyalarini boshqarib turadi. Odam organizmining oliy nerv faoliyati ham bosh 
miyaning funksiyasi bilan bogiiq. Bosh miyaning vazni katta yoshda 1020- 
1970 g, yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda - 450 g keladi. Keksalikda miya vazni biroz 
kamayadi. 20 yoshgacha odam miyasi hajmi 3,5-4 marta, tana vazni esa 20 marta 
ortadi. Miyaning og‘Lrligi nervlarning miyelin qobiq bilan qoplanishi, qobiqning 
qalinlashuvi va nerv hujayralarining yiriklashuvi hisobidan ortadi. Bosh miya 100 
mlrd. dan ortiq neyronlardan iborat.
Ihzilishi. Bosh miya kalla qutisi ichida joylashgan bo‘lib, u ikki qismdan: 
bosh miyaning stvoli (ustun) va bosh miya katta yarimsharlaridan iborat. Bosh 
miyaning stvol qismi uzunchoq miya, miya ko!prigi, miyacha, o'rta miya, oraliq 
miyadan iborat (67-rasm), Bosh miyaning uzunchoq miya, o‘rta miya, oraliq 
miya bo‘limlarida kulrang modda ayrim donachalar shaklida oq modda ichida 
joylashgan. Miyacha, miya ko‘prigi va miya katta yarimsharlarida esa kulrang 
modda oq moddani o‘rab turadigan po‘stloq hosil qiladi.
Bosh miya ham oq va kulrang moddadan iborat. Oq modda bosh miyani 
orqa miya bilan va miya bolimlarini o‘zaro tutashtiruvchi nerv yo‘llarini hosil 
qiladi. Nerv yo'llari tufayli nerv sistemasining hamma qismi bir butun sistema 
sifatida muvofiqlashgan holda ishlaydi. Bosh miya kulrang moddasi oq moddasi 
ichida to‘p-to‘p bo‘lib, alohida donachalar (yadrolar) shaklida joylashgan. Bun-
130

---

67-rasm.
Bosh miya bo'limlari: 
I -
katta yarimsharlar, 
2
- oraliq miya, 
3 -
o‘rta miya,
4 -
ko‘prik, 5 - uzunchoq miya, 
6 -
miyacha, 7 - qadoq tana.
dan tashqari, kulrang modda bosh miya katta yarimsharlari va miyachani sirtdan 
qoplab turadigan po‘stlog‘ini hosil qiladi.
Bosh miyaning kulrang moddasi reflektorlik funksiyasini bajaradi.
Uzunchoq miya. 
Uzunchoq miya va ko‘prikcha orqa miyaning davomi bo‘lib, 
reflektorlik va o‘tkazuvchanlik funksiyasini amalga oshiradi. Ularning kulrang 
moddasida nafas olish, yurak ishini boshqarish, hazm qilish, himoya (ko‘zni ochib- 
yumish, aksa urish, yo‘talish) markazlari joylashgan.