О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov

qo'zg'alish
va 
tormozlanish
jarayonlari 
bilan bog‘liq. Neyronlardagi qo‘zg‘alish reflektorlik reaksiylarining paydo boiishi 
va kuchayishidan, tormozlanish esa bu reaksiyalarning pasayishi yoki butunlay 
yo‘qolishidan iborat. Tormozlanishning kuchsizlanishi qo‘zg‘alishning kuchayishiga 
sabab boiadi. Tormozlanishning butunlay yo‘qo1ishi esa kuchli qo‘zg‘alishga, nerv 
sistemasining toliqishi va kasallanishiga, ba’zan olim ga olib keladi. Shu tariqa 
qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonlarining o‘zaro muvofiqlashib turishi tufayli 
organizmning tashqi va ichki muhit ta’siriga javob reaksiyasi amalga oshadi.
126

---

Organizmda qo‘zg‘alish va tormozlanish almashinib turadi. Nerv sistemasi 
markazlaridan birida paydo bo‘lgan qo‘zg‘alish ikkinchisida tormozlanishni hosil 
qiladi. Tormozlanish qo‘zg‘alishning aksi bo‘lib, uni to‘xtatishi, kuchsizlantirishi 
yoki yuzaga chiqishiga to‘sqinlik qiladi. Qo‘zg‘alish va tormozlanish o‘rtasidagi 
o‘zaro bunday bog‘lanish natijasida organlar va butun organizmning mutanosib 
ishlashi ta’minlanadi. Masalan, harakatlanish bukuvchi va yozuvchi muskullarning 
navbatlashib qisqarishi hamda muskullarning bukish va yozilish markazlarida 
navbat bilan paydo bo'lib turadigan nerv impulslari tufayli amalga oshadi.
Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib ko‘ring:
1. Refleks yoyida nerv signallari o'tadigan yo'lni ko'rsating: A - oraliq neyron, В -
sezuvchi neyron, D - ishchi organ, E - retseptorlar, F - harakatlantiruvchi neyron.
2. Terminlami ularga mos keladigan tushunchalar bilan birga juftlab yozing: A -
mediator, В - sinaps, D - reflektorlik, E - refleks yoyi, F - refleks; 1 - qo‘zg‘alishlari 
o'tadigan yo‘l, 2 - nerv hujayralarining neyronlar tutashgan joyi, 3 - nerv signallari 
sinaps bo‘shlig‘iga ajraladigan modda,