O. M. Yoriyev Buxoro davlat universiteti umumiy kimyo

:С1
н ,о +
-H20
nitrozatsidiy
kationi
HO - N = O ------ ►H—O -i-N=0
1
 
:
н '
-Н,0
С1 — N =O nitrozil xloridi
:Br
Br —N = O nitrozil bromidi
: 0 - N = 0
■►O = N—O—N = 0
azot (III) oksidi
----- ►
N = 0
nitrozoniy kationi
Diazotirlashni 
xlorid kislotada olib borilganda 
a s o s iy
elektrofil reagen t nitrozil xloridi, suyultirilgan sulfat kislotada
nitroatsidiy kationi, suvli muhitda e s a a zo t (III) oksididir.
Faol 
reagen t 
h isob lan gan
nitrozoniy 
kationi 
faqat
konsentrlangan sulfat kislota m uhitidagina mavjud bladi:
H N 02+2 H
2
S 0
4
<----- ►
NO+H
3
O
+ 2
OSO
3
H
Diazotirlash reak siyasin in g m exan izm i tliq  rganilgan.
R ea k siy a elektrofil reagentlarning erkin elektron jufti bor a zo t
atom iga hujumi bilan b oshlanad i. Birlamchi arilaminlarni nitro-
zil xloridi bilan diazo-tirlash quyidagi s x e m a b yicha boradi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

н 
Г 
Н с и
1 
i * 
sekin 
i+ 
I 
—
Аг— N : + N = 0 ---------------- ►
A r - N - N - 0
-HCl
Н 
С1
Н
—► Ar—N —N = О -----► A r—N = N —ОН
Н30 +
н
N-nitrozamin
diazogidrat
/ +
—►Ar —N = N - b O ~ Н ----- ►
“ 
" \ | 
-H20
+
+
Ar —N = N <->Ar—N = N
'H
diazoniy kationi
(mukammal strukturalari)
R eaksiyaning 
birinchi 
b osqichida 
hosil 
b o la d ig a n
N-nitrozamin faqat - 7 0 ° C da barqaror b o ‘lib, diazogidratga
te z aylanadi. D iazogidratning gidroksil guruhi kislotali muhitda
protonlanadi. P roton langan d iazogid ratd ansu vajralib, diazoniy
kationi hosil b o ‘ladi. D iazotirlash reaksiyasi kuchli kislotali
muhitda sovitish bilan olib boriladi. Mo‘l olingan kislota natriy
nitritidan nitrit kislotani ajratish, faol nitrozirlovchi agen tn i ho-
sil qilish v a q  sh im ch a reaksiya (diazoam inobirikm alar hosil
b o ‘lishi)ning oldini olish uchun kerak. Bundan tashqari m o‘l
m a‘dan kislota diazoniy tuzlari barqarorligini oshiradi.
Ma‘dan 
kislotaning 
k on sentratsiyasi 
diazotirlanadigan
am inning a so slig ig a m o s kelishi kerak. A so sligi yuqori
va  rtacha 
b lgan aminlar (anilin va uning gom ologlari,
naftilaminlar, 
benzidin, 
mononitroanilinlar, 
aminlarning
sulfohosilalari va boshqalar)ni suvli muhitda diazotirlashda 1
mol am indan 2 ,5 -3 mol m a ‘dan kislota olinadi. A sosligi p a st
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b lgan aminlar faqat faol diazotirlovchi agentlar bilangina
reak siya ga kirishishi mumkin. S hu b o is ular k onsentrlangan
sulfat kislotada diazotirlanadi. Diazobirikmalar va reaksion