O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

 Global toʻlov tizim sxemalari 
Kriptovalyutalar mustaqil tizim hisoblanib, ular mutlaq avtonom 
va hech kimning yordamiga muhtoj emas, ya’ni bir markazlashgan 
tizim orqali boshqarilmaydi va shu xususiyati bilan an’anaviy toʻlov 
tizimlaridan farq qiladi. 15.1- rasmda an’anaviy toʻlov texnologiyalari 
(A) va blokcheyn texnologiyalarning (B, S) global tizim sxemasi 
tasvirlangan. Markazlashgan toʻlov tizimida tizim Markaziy bank 
tomonidan tijorat banklari orqali boshqariladi. Unda Markaziy 
bankning asosiy roli toʻlovlarning haqqoniyligi va xavfsizligini 
ta’minlashdan iborat. Markazlashmagan yoki taqsimlangan tizimda esa 
bunday markaziy boʻgʻinga ehtiyoj yoʻq. Chunki toʻlovlar boʻyicha 
ma’lumotlar tizimning barcha ishtirokchilarida mavjud boʻlib, ular 
oshkora hisoblanadi va tizim ishtirokchilari tomonidan tasdiqlanadi. 
 
16.2. Kriptovalyuta turlari va Bitkoyn 
Bugungi kunda dunyo boʻyicha 2396ta kriptovalyutalar roʻyxatga 
olinib, ularning jami bozor kapitallashuvi 204.09 mlrd AQSH dollariga 
teng.
107
16.2-rasmda kriptovalyutalarning bozor kapitallashuvi 
ulushlarda tasvirlangan.
107
https://www.investing.com/crypto/currencies (11.10.2018) 

---

291 
Blokcheyn texnologiyalarda kriptovalyutalarni bir hamyondan 
boshqasiga mablagʻ oʻtayotganini koʻrib turish mumkin, ammo uni 
taqiqlab ham, bloklab ham boʻlmaydi. Shuningdek kriptovalyuta-
larning soni chegaralangan boʻladi va ularning inflyatsiyaga 
uchramasligiga sabab boʻladi. Masalan, tahminan 2040-yilga borib 
maynerlar tomonidan 21,000,000 Bitkoyn topiladi, soʻng toʻxtatiladi. 
Undan keyin nima boʻlishi haqida taxminiy tasavvurlargina mavjuddir. 
16.2-rasm.
 Kriptovalyutalarning bozor kapitallashuvi (11.10.2018) 
Kriptovalyutalarning oʻziga xos xususiyatlaridan biri ularning 
maxfiyligidir, ya’ni anonim ismlar orqali ularning kimga tegishli 
ekanligini aniqlab boʻlmaydi. Natijada noqununiy pul aylanmasi, 
giyohvand moddalar uchun, terrorizmni moliyalashtirish uchun yaxshi 
toʻlov vositasiga aylanib qolishi mumkin. Kriptovalyutalarning yana 
bir xususiyati ularning nomarkazlashgan tizimga egaligi tufayli ularda 
vositachilar boʻlmaydi, shu tufayli oʻzaro ikki shaxs oʻrtasida bitim tez 
va kamroq xarajatlar orqali amalga oshiriladi. Biroq xato amalga 
oshirilgan toʻlovlarni ortga qaytarishning imkoni mavjud emas. 
Bugungi kunda dunyoda eng yuqori qiymatga ega TOP 20 
kriptovalyutalar roʻyxati 15.1-jadvalda keltirilgan.

---

292 
15.1-jadval
108