O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

Blokcheyn texnologiyalar
– kriptovalyutalarni asosini tashkil 
etuvchi texnologiyalar boʻlib, moliya bozorini taraqqiy etishini yangi 
bosqichga olib chiquvchi, raqamli innovatsion texnologiyalar boʻlgan, 
kriptografik tizim orqali himoyalangan va kiberxavfsizlikning yuqori 

---

289 
darajasiga ega texnologiyalardir. Tranzaksiyalar bloklarda qayd etiladi, 
har bir blok oʻzidan oldingi blok bilan bogʻlanadi va natijada bloklar 
zanjiri hosil boʻladi. Hosil boʻlgan bloklar zanjiri esa “
Blokcheyn
” 
(Blokchain) deb ataladi. Blokcheyn texnologiyalarning xususiyati 
ularning markazlashmaganligi va taqsimlanganligidir (B, C, 1-rasm) 
va aynan shu xususiyati bilan an’anaviy markazlashgan (A, 1-rasm) 
toʻlov tizimlaridan farqlanadi. Blokcheyn texnologiyalarni yaratuvchi 
va ularni yangilab borish bilan shugʻullanuvchilar maynerlar deb 
ataladi. Maynerlar (Miners) buning uchun mukofotga ega boʻladilar. 
Hozirgi kunda Mayning (Mining) bilan shugʻullanuvchilar soni keskin 
ortmoqda. Mayning bu kriptovalyutani murakkab matematik 
formulalar orqali yaratish (qazib olish)dir. Buning natijasida ular 
mukofot (Bitkoyn)ga ega boʻladilar. Ma’lumotlarga koʻra, Moskvada 
oxirgi 2017 yilda videokartalar sotuvi 3 marta koʻpayib, bozordagi 
talab taklifdan ortib ketishi kuzatilgan. Moskva axborot texnologiyalar 
departamenti ma’lumotlariga koʻra 2017 yilning 1 kvartalida 
videokartalar oʻrtacha 9300 rublda baholangan, bu esa 2016 yil IV 
choragiga nisbatan 6%ga arzon boʻlsa, shu yilning I choragiga 
nisbatan esa 9%ga qimmatroqdir. “Yandeks Market” ma’lumotlariga 
koʻra Rossiyada videokartalar narxi 2017 yil yanvar oyida oʻrtacha 
13997 rublni, may oyida esa 17 040 rublni tashkil etgan. “Marvel-
distributsiya” kompaniyasi departamenti direktori A. Kirichevskiy 
soʻzlariga koʻra, joriy davrda videokartalarga boʻlgan talab keskin 
koʻtarilib, bunday holat oxirgi 10 yilda kuzatilmaganligini hamda 
buning natijasida 200-600$ narxdagi yuqori unumdorlikka ega kartalar 
defitsiti yuzaga chiqayotganligini va ularni sotib olish navbati 3–4 
oyga choʻzilayotganligini ta’kidlab oʻtdi. Bunday koʻrsatkichning boisi 
mayning bilan shugʻullanuvchilarning sonini keskin ortganligidir. 
Bunda ularga kuchli kompyuterlar kerak boʻladi. Mayning bilan 
shugʻullanuvchilarni yuzaga chiqishi mumkin boʻlgan salbiy oqibatlar 
haqida ogohlantirish befoyda, ular baribir buni inobatga olishmaydi. 
Xuddi XVII asrda shu kabi dalillarni inobatga olmasdan “tulip” lola 
oʻsimligi piyozlari bilan oldi-sotdi qilishga qattiq kirishgan gollandlar 
kabi. 

---

290 
A. Markazlashgan 
B. Markazlashmagan 
S. Taqsimlangan 
16.1-rasm.