O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

 
XVI BOB. KRIPTOVALYUTALAR BOZORI 
 
16.1. Kriptografiya va kriptovalyutalar haqida tushuncha 
Soʻnggi yillarda kriptovalyutalar moliya bozorida shiddat bilan 
rivojlanayotgan asosiy tarmoqlardan biriga aylanib bormoqda. 
Kriptovalyutalar
– shunday toʻlov vositasiki, bunday toʻlov 
tizimining egasi ham, ichkaridan yoki tashqaridan biror boshqaruvchisi 
mavjud emas. Bunday tizimning asosiy xususiyati ham bevosta 
markazlashtirilmagan tartibda ekanligidadir.
Kriptovalyutalarni bir tomondan oʻziga xos gʻoyaga asoslangan 
pullarning yangi koʻrinishi sifatida, ikkinchi tomondan esa nima bilan 
savdo qilishlariga ahamiyat bermay, faqatgina foyda olishni koʻzlovchi 
spekulyantlar uchun juda qiziqarli boʻlgan urfdagi, oʻzgaruvchan 
(volatil) moliyaviy aktivlardan biri sifatida aniq farqlab olishimiz 
lozim.
Insonlarning dunyo haqidagi qarashlarini yuqori tezlikda 
kechuvchi jarayonlar qanchalik oʻzgartirmaydi deysiz-a? Koʻpincha 
insonlar, huddi baliq qarmoqqa bogʻlangan yaltiroq xoʻrakka 
talpinganidek, urfdagi hodisa ortidan kelajak uchun barcha narsalari 
bilan risk qilishga tayyor boʻlishadi. Ayniqsa, bunda ularning ham 
fikrlari koʻp boʻlsa. 
Kriptovalyutalar –
raqamli yoki virtual valyuta hisoblanib, ularda 
xavfsizlik uchun 
kriptografiya (grekcha soʻz, 
maxfiy belgilar bilan 
yozilgan xat
)
dan foydalaniladi. Kirptografiya – bu ma’lumotni koʻzda 
tutilmagan foydalanuvchilardan himoyalash yoʻlida, axborotni 
oʻzgartirish bilan bogʻliq boʻlgan gʻoya va usullar yigʻindisidir. 
Tarixiy jihatdan, kriptografiya maxfiy ma’lumotlar, asosan, maxfiy 
xizmat va razvedka idoralari tomonidan maxfiy ma’lumotlardan 
himoya qilish uchun ishlatilgan. Ushbu sohadagi olimlarning 
koʻpchiligi, har qanday hukumat yoki bank kabi boshqa vositachilar 
bilan bogʻlanmagan avtonom raqamli valyutaning oʻzi yashaydigan 
maxfiylik va erkinlik tufayli foydali va qulay deb hisoblaydilar. 

---

288 
Bunday tizimda pulni boshqa joyga oʻtkazilishi, mahalliy va xalqaro 
miqyosdagi hududlar davlat tartib-qoidalarini chetlab oʻtgan holda 
osonlik va tezda amalga oshirilishi mumkin. AQSHda kriptografiya 
asoschisi Horst Fietsel tomonidan “Dighital Enscryption Standard” 
(DES) ning 1975-yil 17-martda Federal Reyestriga kiritilishi bilan 
qabul qilinadi.
Ushbu tizim xavfsizlik xususiyati tufayli kriptovalyutalarini 
soxtalashtirish murakkab hisoblanadi. Kriptovalyutaning alohida 
xususiyatlaridan biri uning muomilaga kiritilish jarayonidir. Ya’ni, u 
hech qanday markaziy hokimiyat tomonidan berilmaydi va uni davlat 
aralashuvi yoki manipulyatsiyasidan holi hisoblanadi. Oʻz oʻrnida 
Kriptovalyutalarda ham kamchiliklar ham mavjud. Shuningdek, 
ularning moliya bozoridagi dastlabki rivojlanish bosqichlari, xavf-
xatarlari, imkoniyatlari va ularning kelajakdagi holati kriptovalyutalar 
bozorini alohida jihatini asoslaydi. 
Kriptografik pullarning kelajagini bashorat qilish oson emas, 
chunki rasmiy tuzilmalar sohasida ayniqsa juda koʻp ishlar qilinishi 
kerak. Shu bilan birga, banklar va boshqa moliya institutlari kelajakda 
moliyaviy bitimlar uchun alternativ sifatida kriptovalyutalarni koʻra 
olishi kerak. Soʻnggi yillarda jahon moliya bozorida katta oʻzgarishlar 
roʻy bermoqda. Shuningdek, valyuta instrumentlari sifatida 
ishlatiladigan vositalarni, savdo operatsiyalarini iloji boricha 
osonlashtirsh va qulaylashtrirish, bozor ehtiyojlariga mos ravishda 
oʻzgarishlarini va rivojlanishni talab etmoqda. Tovar ayriboshlanishi 
uchun foydalaniladigan vositalar pul deb ataladi. Pul - bu oʻzaro 
kelishuv vositasi boʻlib, bozorning barcha ishtirokchilari buni amalga 
oshirishda ishtirok etadilar. Insoniyat va jamiyat, iqtisodiy 
munosabatlar, bozorlar tobora rivojlanib borishi sababli, murakkab 
tovar almashinuvi vositalariga ehtiyoj paydo boʻldi. Shu munosabat 
bilan, shifrlangan valyutalarning joriy etilishi xalqaro toʻlov tizimini 
bir necha yil avval tasavvur qilib boʻlmaydigan darajada kengayishiga 
sabab boʻlmoqda.