O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

4. Spetsifik (oʻziga xos) risklar. 
Maxalanobis tafovuti. 
1927 yilda hind statistigi Chandra 
Maxalanobis tomonidan bosh chanogʻining oʻxshashligini tekshirish 
uchun ishlab chiqilgan modeldan Kritsman va Li moliya bozoridagi 
nobarqarorlikni aniqlash uchun foydalanilgan. Ushbu 
– 
“nobarqarorlik indeksi” quyidagicha aniqlanadi: 
, 
bu yerda, – t davr uchun aktivlar daromadliligining vektori; 
– oldingi davrlarning oʻrtacha daromadlilik vektori; 
oldingi davrlar daromadliliklarining kovariatsion matritsasi. 
Ushbu indeks aktivlar daromadliligining tarixiy oʻrtacha daro-
madlilikdan chetlanishga moyilligini oʻzida aks ettiradi. Olib borilgan 
tadqiqotlar natijasida 
oʻzgarishi moliya bozorining muvozanat-
sizligiga olib keladigan hodisalar bilan mos kelishi aniqlandi. 

---

183 
Qoplash koeffitsiyenti. 
2010 yilda Kritsman va Li tomonidan 
tizimli riskni oʻlchash boʻyicha yana bir statistik instrument taqdim 
(taklif) qilindi. Ushbu yondashuv asosida asosiy komponentlar usuli 
(Principal ComponensAnalysis, PSA) yotadi. Bunda maksimal 
maʼlumot sonini saqlagan holda maʼlumotlar hajmini qisqartirish 
qoʻllaniladi. RSA dastlabki koʻrsatkichlar (asosiy komponentlar)ning 
kovariatsion matritsasini umumiy variatsiyaning ulushi boʻlgan oʻz 
qiymatlari boʻyicha yoyishga asoslanadi.
Mualliflar qoplash koeffitsiyentini vaqt oraliqlarining oʻzaro 
bogʻliqligi koʻrsatadigan oʻlchov birligi sifatida ishlatishni taklif 
qilishadi. koeffitsiyent quyidagi koʻrinishga ega: 
, 
bu yerda: 
– oʻz vektorlari guruhi bilan ifodalanadigan (qoplanadigan) 
umumiy variatsiya ulushi; 
– kamayib borish tartibi boʻyicha kovariatsion 
matritsaning oʻz vektorlari; 
– matritsa rangi. 
AR qiymatining ortishi koʻchmas mulk bozorida pufak hosil 
boʻlayotgani va xavf yaqinlashayotgani haqida ogohlantiradi. Keyingi 
qadamda koeffitsiyentning standart oʻzgarishini hisoblash koʻriladi: 
, 
bu yerda: 
AR(15days) va AR(1year)– mos ravishda ARning 15 kunlik va 1 
yillik oʻrtacha qiymatlari; 

– ARning oldingi hisobot davridagi standart chetlanishi. 
AQSH fond bozorining qulashini bir oy oldin bashorati doim AR 
koʻrsatkichini bir birlik sigma ogʻishiga olib kelgan.