O -zbek isto n respublikasi madaniyat va

5.6. Rejalashtirishning noan’anaviy shakli
M ashg‘ulot yilini rejalashtirishning maxsus tayyorgarlikni shakl- 
lantirish tizim i deb ataluvchi n o a n ’anaviy shakli tak lif qilingan edi. 
U shbu tizim da h am m a tayyorgarlik vositalarini m uvofiqlashgan holda 
rejalashtirish usullariga e ’tibor qaratilgan, ya’ni m urabbiyning sp ort- 
c h ila r maxsus tayyorgarligini shakllantirish b o ‘yicha h am m a hara- 
katlar sikli ko ‘zda tutilgan. M azkur sikl tayyorgarlik m aqsadlarini 
an iq lash , mavjud vositalarni tartibga solish, ularni vaqt o ralig‘ida 
taqsim lash va h.k.ni o ‘z ichiga oladi.
M ashg ‘ulot yilini rejalashtirishning n o a n ’anaviy y o ‘l tuzilm asi 
h am boshqacha. U alm ashinadigan to ‘plash va am alga oshirish bos- 
q ichlariga b o ‘lingan h a m d a ular o ‘zaro alm ashinib turadi.
Y ilda asosiy m u so b a q a lar q a n c h a b o ‘lsa, b u n d ay b o s q ic h la r 
s h u n c h a b o ‘ladi. Bu b o sq ich lar ichida, shuningdek, ikki turdag i 
m ikrosikllar: asosiy va tartiblashtiruvchi m ikrosikllar alm ashib turadi. 
U la rn in g bosqichdagi soni 3 d a n 6 gacha o ‘zgarib tu rad i.
N o a n ’anaviy rejalashtirishning bunday shaklini takom illashtirish 
b o ‘yicha jadal olib borilgan ishlar sababli uning asosiy vazifalarini aniq 
ajratib k o ‘rsatish im koni yuzaga keldi: sportchilam i yilning asosiy 
musobaqalariga tayyorlash rnaqsadlarini aniqlash, maqsadli m ashg‘ulot, 
mikrosikl, bosqich uchun maqsadli vazifalami ishlab chiqish; m ashg‘ulot 
vazifalarini tartibga keltirish, ya’ni ulami sportchilar tayyoigarligining 
tu rli to m o nlariga (jism oniy, tex n ik -tak tik , psixologik, safarbarlik 
tayyorgarligi) yo‘naltirilgan ta ’sirini hisobga olgan holda tasniflash; 
h am m a vazifalar guruhini ularning musobaqa faoliyati xususiyatiga 
yaqinligi darajasini hisobga olgan holda bir qatorga tizish (ya’ni ularning 
m iqyosini aniqlash); m ashg‘ulot vazifalarini vaqt oralig‘ida taqsim lash 
(ya’ni mashg‘ulotni rejalashtirish, matnli hamda chizmali rejalami tuzish, 
bosqichlar, mikrosikllami belgilab chiqish va h.k.).
M ashg‘ulot yilini rejalashtirish shu bilan tugallanadi. Kcyin rejaga 
tu za tish lar kiritish va uni takom illashtirish, ko‘zda tu tilg an rejani 
am alga oshirish boshlanadi.
45

---

H ozirgi paytda sp o rtc h ila r m usobaqaoldi tayyorgarligini olib 
borishning ikki usuli ajratiladi: 
an 'anaviy va noan 'anaviy.
M usobaqaoldi 
tayyorgarligining a n ’anaviy usuli h a fla m a -h afta ixtisoslashtirilgan 
mashg‘ulot yuklamalarining asta-sekin o ‘sib borishi bilan rejalashtiritadi. 
Bevosita m usobaqalar oldidan 1—2 kun dam olish beriladi. Bunda 
niusobaqa boshlanishidan bir kun oldin b o ‘lajak bellashuvlar joyi, 
sport anjom lari va boshqa sharoitlar albatta sinab ko‘riladi. M usoba- 
qaoldi tayyorgarligining no arfanav iy usuli «tebrangich» tam oyiliga 
asoslanadi. Uning zam inida ikki nazariv qoida yotadi:
a) faol dam olishni am alga oshirish;
b) sportchilam ing u m um iy va rnaxsus ish qobiliyatini m arom ga 
keltirish im koniyati.
U shbu tam oyilnin g am alga oshirilishi ikki turdagi: asosiy va 
tartiblashtiruvchi m ikrosikllarni alm ashtirib turish hisobiga erishiladi. 
Bu ikki m ikrosikl m a sh g ‘u lo t davom iyligi, m aqsad i, vazifalari, 
vositalari, uslublari, yuklam alar dinam ikasi, m ashg‘ulotlarni tashkil 
qilish shakllari, kun tartibi, ovqatlanish va h.k. b o ‘yicha farq qiladi.
«Tebrangich» tam oyiliga asoslanib tuzilgan m usobaqaoldi tay- 
yorgarligini rejalashtirish u c h u n quyidagi dastlabki m a ’lu m o tla r 
qoMlanilgan: o ‘quv-m ashg‘ulot yig‘ini davomiyligi — 14 kun, o ld in d a 
turgan tu rn ir davomiyligi — 3 kun.
Xulosa qilib aytish m um kinki, m ashg‘ulotni va uni davrlashning 
uslubiy prinsiplari sp o rtch ilar tayyorgarligining zam onaviy tizim i, 
m ashg‘ulot jarayonini boshqarishni ishlab chiqish ham da keyincha- 
lik takom illashtirish, inson sport ish qobiliyatining fiziologik m exa- 
nizm lari to ‘g ‘risidagi tasa w u rlam i chuqurlashtirish quyidagi m u h im
m uam m o — m ashg‘ulotni dasturlashni hal etish uchun obyektiv shart- 
sh aro itlar yaratadi.
M ashg‘ulot jarayonini rcjalashtirishning yangi va yanada tako m il- 
lashtirilgan shakli b o ‘lib, u sportchi encrgiyasini ham da vaqtni o p ti- 
mal sarflagan holda o ldinga q o ‘yilgan vazifalarning hal etilishini 
ta ’m inlaydigan qandaydir o ‘ziga xos tam oyillarga muvofiq, u yoki 
bu bosqich doirasida vositalarni tanlash va ularning m azm unini ta r- 
tiblashtirishni k o ‘zda tutadi.