O -zbek isto n respublikasi madaniyat va

5 .4 . Yillik tayyorgarlik siklida m ashg‘ulotni tashkil
qilish tizimini m odellashtirish
M a iu m k i, zam onaviy sport tayyorgarligi m avjud n azariy va 
am aliy bilim larni um um lashtirish ham da tartibga tushurishni taq o zo
etadi. Bir qator m utaxassislar tom onidan yillik va k o ‘p yillik sikllarda 
m ashg 'u lo tni tashkil etish modellari ishlab chiqilgan. U lar m ashg‘ulot 
yuklam alari m azm u n in i, hajm ining m uhim p a ra m e trla ri va u lar 
m usobaqa rejasi m azkur bosqichda hal etiladigan vazifalar, a n ’anaviy 
b o iib qolgan tayyorgarlikni davrlash va boshqa bir q a to r om illardan
kelib ch iq q an holda m ashg‘ulot yuklam alari m azm u n i, hajmi h am d a 
vaqt ichida taqsim lashning eng m uhim param etrlarin i son jih a td a n
aks ettiradi.
Yillik sikldagi m ashg‘ulot m odellarini ishlab chiqishga b o ig a n
zarur sh art-sh aro itlar sifatida quyidagilar bajarilishi lozim:
42

---

— yetakchi sportchilar m ashg4ilotni tashkil etish va term a jam o a - 
larni tayyorlashdagi amaliv tajribani o ‘rganish ham da um um lashtirish;
— sportchi holatining o ‘sishida m ashg‘ulot yuklam asi m azm uni, 
hajm i va taqsim lanishiga boliqligini tckshirish;
— tayyorgarlikning a n ’anaviy davrlanishi va m usobaqalar rejasiga 
ko ‘ra, sportchilarning yillik sikldagi maxsus ish qobiliyati darajasining 
o ‘sishidagi oqilona yo‘nalishni aniqlash.
Yillik siklni tuzishning prinsipial (m antiqiy), so‘ngra uning asosida 
esa individual (son) m odelini ishlab chiqish zarur.
M axsus adabiy otlar va m ashg‘ulotning am aliy tajribasi tahlili 
m utaxassislarga shunday xulosaga kelishga irnkon berdiki, k o ‘p yillar 
avval vujudga kelgan m ashg‘ulotni tashkil etishning a n ’anaviy shakl- 
lari va tam oyillari bugungi kunda yuqori m alakali sp o rtch ilarn i tay- 
yorlash vazifalarini qoniqtirm aydi. Yuqori m alakali sp o rtch ilar m ax- 
sus jism oniy sifatlarning rivojlanishi shunday darajaga yetdiki, ularni 
keyinchalik takom illashtirish uchun yangi, yanada sam arali m ash- 
g ‘ulot vositalari va uslublarini izlab topishni talab qiladi. B undan 
tashqari, m axsus jism oniy tayyorgarlikning yillik sikldagi o ‘rnini qayta 
k o ‘rib chiqish ham da uning boshqa tayyorgarlik tu rlari bilan o ‘zaro 
b o g‘liqlik shakllarini aniqlash lozim.
Hozirgi paytda shu narsa m a ’lumki, m ashg‘ulotni tuzish m odelini 
ishlab chiqishning zarur shartlaridan biri — am aliy tajribani tahlil 
qilish hisoblanadi. Bunday tahlil jarayonida yuqori m alakali sp ort- 
chilarning yillik sikldagi m ashg‘ulotni tashkil qilishning am aliyotda 
m avjud boMgan uslublarini o ‘rganish, shuningdek, sp o rtc h ila r q o ‘1- 
laydigan m ashg‘ulot (zarur hollarda m usobaqa) yuklam alari hajm i- 
ning aniq oM chamlarini aniqlash nazarda tutiladi.
M ashg‘ulo t m odelini tuzish tam oyillari va sh ak llarin i aniqlab 
beradigan asosiy om illar sifatida sportchilar holati h a m d a m ashg‘ulot 
yuklam asining o ‘zaro bogMiqligining um um iy q o n u n iy atla ri, shu- 
ningdek, m un tazam m ashg‘ulot ta ’siri ostida kurashchi organizm i- 
ning bir h olatdan boshqasiga o ‘tish qonuniyatini ajratadi. H ar bir 
m uayyan h olda ushbu tam oyillarni amalga oshirish usullariga ta ’sir 
k o ‘rsatuvchi xususiy sh a ro itla r qatoriga q u y idag ilar kiradi: yillik 
tayyorgarlik siklini a n ’anaviy davrlash ham da joriy yil u c h u n m uay- 
yan m usobaqalar rejasi, sportchining m ahorat darajasi va maxsus 
tayyorgarligining alohida xususiyatlari, oldingi tayyorgarlik bosqich- 
laridagi m ashg‘ulot xususiyati va yo‘nalishi, spo rtch i oldiga q o ‘yi- 
ladigan vazifalar, m usobaqa faoliyatining keskinligi va boshq. Biroq 
olim lar to m o n id an tavsiya etilgan bunday boMinish shartli ravishda 
ekanligini hisobga olish lozim.