O -zbek isto n respublikasi madaniyat va

43

---

5.5. M a sh g ‘ulotning katta hosqichini tuzish modeli
Katta bosqich besli oygacha davom ctislii m um kin. M ashg‘u- 
lotni tashkil qilishning taklif etilayotgan shakli a n ’anaviysidan q a t’iy 
farqlanadi va biz ularni ko‘rib chiqam iz.
M a’lumki, m ashg‘ulot jarayonini tashkil qilishning aivanaviy shak- 
lida maxsus jism oniy va texnik tayyorgarlik deyarli bir vaqtda olib 
boriladi. Aytish joizki, m ashg‘ulotni bunday shaklda tashkil etishda 
yuklam aning um um iy hajrni o ‘sib borishi bilan uning shiddati ham
ortadi. Keyin hajm i pasayadi, shiddati esa oshib borishda davom etadi.
Katta bosqichda m ashg‘ulotni tuzish yo‘li ishni tashkil qilishning 
butun lay yangi shakli hisoblanadi va ikki m ik robosq ichn ing b o ‘- 
linishidan hosil boMadi: birinchisida katta hajm dagi m axsus kuch 
yuklam asi jam lan ad i, ikkinchisida qoldirilgan m ashg‘ulot samarasi 
(Q M S) amalga oshiriladi, natijada texnik m ahoratning chuqurlashgan 
takom illashuvi sodir b o ‘ladi. Bunda a n ’anaviy shakldan farqli ravish- 
da, birinchi bosqich yuklam asi nisbatan past shiddatga ega b o ‘ladi, 
so ‘ngra u, asosan, texnik tayyorgarlik vositalari hisobiga tez oshadi. 
M axsus ish qobiliyati darajasi birinchi m ikro bo sqichda pasayadi, 
keyin tez oshadi.
Biroq bu sportchilam ing maxsus jismoniy sifatlarini oshirish darajasi 
ustida alohida ish olib boriladi, degani emas. Texnik tayyorgarlik butun 
bosqich davomida mashg‘ulotlarda olib boriladi. Lekin jam langan kuch 
yuklam asi «bloki» doirasid a uning hajm i k atta em as. Bu vaqtda 
texnikaning asosiy elem entlari, sport mashqining alohida fazalari ham da 
butun harakat sxemasining ritmik tasviri takomillashtiriladi.
Jam langan kuch ishining qoldirilgan m ashg‘ulot sam arasini amalga 
oshirishda (ikkinchi m ikrobosqichida) texnik ish hajm i va shiddati 
asta-sekin oshib boradi. M usobaqa sharoitlariga yaqin yoki teng b o ‘lgan 
rejim da asosiy m ashqning bajarilish ulushi ortadi.
M ashg‘u lotni tu zish n in g ko ‘rib chiqilayotgan shakli um um iy 
jism oniy tayyorgarlik vositalarini keng qo ilash n i va ulam i maxsus ish 
bilan m a’lum darajada uyg‘unlashtirishni nazarda tutadi. U JTning asosiy 
vazifasi m axsus ishdan keskin farq qiladigan va sp o rtc h in in g ish 
qobiliyati ham da uning m otor apparatini tiklashga yordam beradigan 
past shiddatli faoliyatga o ‘tish samarasini q o ila sh d a n iborat.
Yillik ikki yirik bosqichni kiritish maqsadga m uvofiqligi asoslab 
berilgan. Bunda bu bosqich bir yoki ikki m usobaqani o ‘z ichiga 
olishi m um kin. Jam lan g an , kuch yuklam asining ikkinchi «bloki» 
birinchisiga nisbatan hajm iga ko'ra, kichik b o iis h i lozim .
Prinsipial m odel asosida m ashg‘ulotning m uayyan son m odeli 
tuziladi. U quyidagilarni hisobga oladi:
44

---

— m azkur sport tu rid a m ashg‘ulotni tuzish tajribasi va avvalgi 
b osqichda sportchilarning tayyorgarlik xususiyatlari;
— aniq m usobaqalar rejasi;
— sp ortchilar m axsus tayyorgarligi va alohida topshiriqlarning 
kundalik darajasi;
— oldinga q o‘yilgan vazifalami amalga oshirish uchun m ashg‘ulot 
va m usobaqa yuklamalari hajm larining xolisona zarur qiym atlari;
— sp ortchilar tayyorgarligining muayyan sharoitlari va m oddiy 
ta ’m in o t.