O ' z b e k I s t o n r e s p u b L i k a s I o L i y V a o r t a m a X s u s t a ' L i m V a z I r L i g I r. X. Alimov, G. T. Yulchiyeva, O. Q. Rixsimboyev

va samaradorligi
Axborot tizimlari evolutsiyasi axborotlarni qayta ishlashning texnik 
vositasi rivojlanishi mazmunini va axborot tizimlari qadr-qimmati bilan 
bog'liq 5.2-jadvalda axborot tizim laridan foydalanishga nisbatan 
yondoshuvning o'zgarishi keltirilgan.
1-bosqich (1960-yillar oxirigacha) apparat vositalarining imko­
niyatlari cheklangan sharoitda katta hajmdagi m a’lumotni qayta ishlash 
muammosi bilan farqlanadi.
5.2-jadval
Axborot tizimlaridan foydalanishga nisbatan
yondoshuvning o ‘zgarishi
Yillar
Axborotdan
foydalanish
konsepsiyasi
Axborot tizimlari
turlari
Foydalanishdan
maqsad
1950—1960- 
yillar
Hisob-kitob 
hujjatlarining 
qog‘oz to‘plami
Hisob-kitob huj- 
jatlarini elektro- 
mexanikbuxgalte- 
riya mashinalarida 
qayta ishlashning 
axborot tizimi
Hujjatlarni qayta 
ishlash tezligining 
oshishi. Oylikni 
hisob-kitob qilish 
jarayonining sodda- 
lashuvi
1960-1970-
yillar
Asosiy maqsad- 
ni qo‘llab-quv- 
vatlash
Boshqaruvning 
axborot tizimi
Hisobotni tayyor­
lash jarayonining 
tezlashuvi
98

---

1 9 7 0 - 1980-
yillar
Boshqaruv
nazorati
Qaror qabul qili­
shni q okllab-quv-
vatlash tizimi.
Boshqaruvning oliy
bokg‘ini uchun tizim
Nisbatan oqilona
qarorni ishlab
chiqish
1 9 8 0 -2 0 0 0 -
yillar
Raqobat afzal-
ligini ta’min­
lovchi axborot-
strategik resurs
Strategik axborot
tizimi.Avtomat­
lashtirilgan ofislar
Iqtisodiy obyektlar­
ning yashab qolishi
va gullab-yashna-
shini ta’minlash
2-bosqich (1970-yillar oxirigacha) IBM G'360 seriasidagi EHM 
ning tarqalishi bilan bogMiq. Dastur ta’minotining apparat vositalari 
rivojlanish darajasidan orqada qolishi — mazkur bosqich muammosi 
sanaladi.
1 
va 2-bosqichlar hisoblash markazlari resurslaridan markazlashgan 
holda jamoa bo‘lib foydalanishga mo'ljallanib, eski operatsiyalami bajarishda 
axborotni samarali qayta ishlashi bilan ajralib turadi. Tuziladigan axborot 
tizimining samaradorligini baholashdagi asosiy oMchov — bu ishlanmaga 
sarflangan va uni joriy etish natijasida iqtisod qilingan mablag' o'rtasidagi 
farq boMgan. Mazkur bosqichdagi asosiy muammo — psihologik sabablar 
bilan bogMiq boMib, bu — foydalanuvchilar va tizimni ishlab chiquvchi 
mutaxassislar o'rtasidagi o'zaro aloqaning yomonligida edi. Buning natijasida 
katta imkoniyatlarga ega tizimlar yaratilsada, foydalanuvchilar undan to'liq 
foydalana bilishmadi.
3-bosqich (1980-yillar boshlaridan). Bu davrda kompyuter profes­
sional foydalanuvchining quroliga, axborot tizimi esa uning qarorlarini 
qabul qilishni qo'llab-quwatlash vositasiga aylandi. Asosiy muammo 
foydalanuvchining talablarini maksimal qondirish va kompyuter muhitida 
shaxsiy interfeys ishini yaratish edi. Shu bilan birga axborot tizimini 
yaratishga nisbatan yondoshuv o'zgardi. Endi mo'ljal yakka tartibdagi 
foydalanuvchi tomonga o'zgardi. Foydalanuvchi mazkur ishlanmadan 
manfaatdor, u mutaxassislar bilan aloqani yo'lga qo'ydi, mutaxassislaming 
har ikki guruhi o'rtasida o'zaro tushunish yuzaga keldi. Bu bosqichda 
maMumotlami ham markazlashtirgan holda, ham aksincha holatda ishlash 
uslubidan foydalanila boshlandi.
4-bosqich (1990-yillar boshlaridan) — iqtisodiy obyektlararo 
aloqalar va axborot tizimining zamonaviy texnologiyasini yaratishdan 
iborat. Mazkur bosqich biznesdagi strategik afzalliklami tahlil qilish 
tushunchasi bilan bogMiq va telekommunikatsiya texnologiyasi yutuqlari 
hamda axborotni qayta taqsimlashga asoslangan edi. Axborot tizimlari o'z
99

---