О. Қ у д р а т о в с а н о а т э к о л о г и я с и

БиосФера 
- Ер қобиғи бўлиб, 
унда қуруқликдаги, тупроқдаги тур- 
ли-туман организмлар яшайди, ат- 
мосферанинг пастки қатламлари, 
гидросферадан иборат. Бу қобиқ 
атмосферанинг бир қисмини, гидросферадан ва литосферанинг 
юқори қисмидан иборат бўлиб, улар моддалар ва энергия мигра- 
циясининг мураккаб биогеохимик цикллари билан ўзаро боғлиқ. 
Биосферанинг замонавий структураси - турли мураккабликдаги 
кўпгина системаларнинг узоқ давом этган эволюциясининг маҳ- 
сули бўлиб, ўзаро динамик мувозанат биосфера тўгрисидаги таъ- 
лимотнинг асосчиси - буюк табиатшунос олим - В. И. Вернадс- 
кийдир (1863-1945). Унинг таълимотига мувофиқ замонавий био- 
сфера бутун органик дунёнинг ва жонсиз табиатнинг узоқ давом 
этган эволюциясининг натижасидир. Унинг эволюциясида инсон 
ҳам қатнашади. Агар ўз ривожланишининг дастлабки босқичида 
унинг табиатга таъсири кам бўлса, жамият ишлаб чиқариш куч- 
лари ривожланган сари унинг таъсири кучайиб, ҳозирги кунда 
ўзининг кўлами бўйича геологик жараёнлар таъсирига яқинлаш - 
моқда. В.И.Вернадскийнинг таъкидлашича, Ер биосфераси ноос- 
фера - идрок сфераси бўлмоқда. 
«Ноосфера» 
деганда В.И.Вернад- 
ский одамнинг табиатга таъсири натижасида ўзгарган Ернинг 
моддий қобиғини тушунган. Унинг қайд этишича, умуман инсо- 
ният бақуввнт геологик куч бўлмоқда. У, унинг фикри ва меҳнати
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

олоида эркин фикрловчи инсоният манфаатларида биосферани 
қайта қуриш масаласи тобора қийинлашмоқда. Ноосфера биз- 
нинг планетамизда янги геологик ҳодиса бўлиб, унда инсон таби- 
ий - буюк, геологик, балки космик жараёнларнинг асосий ҳара- 
катлантирувчиси ролида бўлмоқца.
Бир хил топографик, микроиқлим, гидрогеологик ва биотик 
шароитли биосферанинг участкаси