Nizomul-mulkning siyosatnoma nizomulmulk va uning "siyosatnoma" asari

(MURASSA’ QUROLLARINI YASASH VA ULARNI ZIYNATLASH HAQIDA)

Hamisha yigirma dona murassa’ (qimmatbaho, zar-zevar va tosh-u javohirlar bilan bezatilgan) va oddiy shaxsiy qurollar yasalib, xazinada saqlanishi lozim. Biror mamlakatdan elchilar tashrif buyurganda xizmatkorlardan yigirma kishi harbiy kiyimlarda shu qurollar bilan taxt atrofida saf tortib turadilar.

2.21 Yigirma birinchi fasl

(ELCHILAR VA ULARNING ISH TARTIBI HAQIDA)

Tashqaridan kelgan elchilarning saroyga kelib-ketishlari noma’lum qolishi, ularning ahvolidan xabardor bo’lmaslik g’aflat va ishning tartibsizligidan darak beradi. Chegarada turgan amaldorlar mamlakat hududiga kirib kelayotgan har bir kishi haqida suvoriy chopar orqali ma’lumot berib turishlari shart. Agar kelayotgan kishi elchi bo’lsa, biror obro’li kishini unga yo’ldosh qilib, tegishli shaharga yuborib, yangi obod nohiya va shaharlarni tomosha qildirib, oxiri saroyga olib kelsinlar. Amaldor va mansabdor kishilarga farmon shudirki, elchilar qaysi manzilga qo’nsalar, mehmondo’stlik bilan kuzatish kerak. Alloh azza va jalla nozil qilgan kitobi – Qur’onda shunday deyiladiki, “Elchilarning faqat bitta vazifasi bor – so’zlarni to’g’ri yetkazib borish”. Podshohlar elchilarni shunchaki xat-xabarlarni yetkazish uchun emas, balki uni safardan ko’zlab turgan qator maqsadi va sir-asrorlari mavjud.

Podshohlar qurol-aslaha miqdori, ziyofat va majlis ahvoli, saroyning qabul tartibi, qonun-qoidalari, chabg’on o’yini va ov tartibi, podshohning siyrat-u xulq atvori, uning sahiyligi, ko’rinishi va ishlari qay darajadaligi, keksami yo yoshmi, zolim yo odilligi, viloyatlari obodmi yo kambag’almi, lashkari undan xursandmi, ishlarda hushyormi yoki g’ofil, vaziri o’ziga mosmi yoki yo’q, o’zi diyonatli va yaxshi kishimi yo nopog-u manfurmi, lashkarboshilari ishbilarmon va rasm-rusmlarni biladigan kishilarmi, nadimlari zarif insonlarmi, qanday dushmanlari va do’sti bor, sharobga mayli qanaqa, din ishlariga e’tibori qanaqa, himmatli va shavqatlimi yoki zolim va berahm kishimi, hazilga moyilligi ko’proqmi yoki jiddiy gapga, ko’proq qullar orasida bo’lishni istaydimi yo ayollar davrasidami kabi masalalar qiziqtiradi vas hu savollarga javob toppish uchun elchi yuboradilar.


Elchilar ko’proq ayb qidiradilar. Ular podshoh va uning mamlakatida bo’lgan ayb va kamchilikni, yaxshi ishlarni so’rab-surishtirib, qulay vaqt kelganda podshohni yomonlaydilar. Shuning uchun ham dono va ziyrak podshohlar o’z ahloqlarini yaxshilab, hech kim ularni ayb qilmasligi uchun shoyista pokdin-u rostgo’y kishilarni o’z atrofiga yig’adilar. Elchi ham podshohlar xizmatida bo’lgan, so’zlashda jasur, jahon ko’rgan, donishmand, o’tkir hotirali, andishali va chiroyli bo’lsin. Agarda elchi Yoshi ulug’ va olim bo’lsa yaxshidir, yuborilgan Nadim shu yo’sinda bo’lsa, ishonch uyg’otadi. Elchining siyrati va fikri-zikri podshohning aqli zakovatidan dalildir.