Nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

MUSTAQILLIK YILLARIDA MAKTABGACHA TA’LIM
TIZIMINI RIVOJLANTIRISH TAMOYILLARI
VA ASOSIY YO‘NALISHLARI

Mustaqillik yillarida mamlakatimizda O’zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti rahbarligida davlat va jamiyat hayotini, jumladan, ta’lim tizimini tubdan yangilash va isloh etish borasida ulkan ishlar amalga oshirildi. Istiqlolning dastlabki yillaridayoq Prezidentimiz kadrlar tayyorlashning zamonaviy yagona tizimini yaratish g‘oyasini ilgari surib: «Ta’lim berishning, ma’naviy, axloqiy va kasb malakasi bo‘yicha tarbiyalashning mutlaqo yangi tizimi ishlab chiqilishi zarur. Sifat jihatidan butunlay yangi o‘quv dasturlari yaratilishi darkor», deya ta’kidlagan edi. Davlatimiz rahbarining ushbu fikrlari keyinchalik ta’lim-tarbiya sohasiga oid ko‘plab qonunlarning, tegishli me’yoriy hujjatlarning, eng muhimi, butun dunyo jamoatchiligi tomonidan tan olingan Kadrlar tayyorlash milliy dasturining yaratilishiga metodologik asos sifatida xizmat qildi. Ushbu dasturda maktabgacha va maktab, o‘rta maxsus va kasb-hunar hamda oliy ta’limni uch bosqichda isloh qilishni, besh bosqichli ta’lim tizimini yara- tish ko‘zda tutilgan edi.

Bu boradagi milliy dastur konsepsiyasi O’zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti tomonidan 1997 yil Oliy Majlisning IX sessiyasida «Barkamol avlod — O‘zbekiston taraqqiyotining poy- devori» nomli ma’ruzasida asoslab berildi. Unga binoan, mamlakatimizda noyob, dunyoda o‘xshashi yo‘q uzluksiz ta’lim tizimi yaratildi.

Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining dastlabki bosqichi hisoblanadi. Uning asosiy maqsadi — bola shaxsining har jihatdan rivojlanishini ta’minlash, qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarish, o‘qishga, doimiy ta’lim olish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalarni shakllantirish va maktabda muvaffaqiyatli o‘qish uchun tayyorlashdan iborat. Maktabgacha tarbiya muassasalari bolalarning bilimi va amaliy ko‘nikmalarini shakllantirish bilan birga, ularni vatanparvarlik, mustaqillik g‘oyalariga sadoqat, ta- riximiz va boy ma’naviy-ma’rifiy merosimiz va qadriyatlarimizga yuksak hurmat ruhida tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi.

Maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyatining qonu- niy asoslari «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun (1992 y.), Kadr lar tayyorlash milliy dasturi (1997 y.), «Maktabgacha ta’- lim to‘g‘risida»gi Konsepsiya (2008, 2011),”Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 19 iyuldagi 528-son qarorigaDavlat maktabgacha ta’lim muassasasi to‘g‘risidaNIZOM.(2017)” “Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi to‘g‘risidaNIZOM.” «Bolajon» dasturi (2010) va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilab berilgan.

Masalan, 2008 yilda Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan «Maktabgacha ta’lim to‘g‘risida»gi Konsepsiyada maktabgacha ta’lim muassasalari taraqqiyotining ustuvor yo‘nalishlari, ta’lim-tarbiya ishlarini takomillashtirish usul va uslublari belgilab berilgan bo‘lib, bu borada ilgari surilgan davlat talablari har bir bolaning yoshini e’tiborga olgan holda rivojlanish darajasini aniqlash, pedagog va tarbiyachilar ish samara- dorligini oshirish imkonini beradi. Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 19 iyuldagi 528-son qaroriga binoan «Jismoniy yoki psixik rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan davlat maktabgacha ta’lim muassasasi to‘g‘risida » qaroriga asosan mazkur Nizom jismoniy yoki psixik rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan maktabgacha yoshdagi bolalarni sog‘lomlashtirishga yo‘naltirilgan ixtisoslashtirilgan davlat maktabgacha ta’lim muassasalarining (keyingi o‘rinlarda ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim muassasasi deb ataladi) maqsadi va vazifalarini, uning faoliyatini tashkil etish, moliyalashtirish va ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim muassasasini boshqarish tartibini belgilaydi.

Ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim muassasasi ta’lim-tarbiya berish, korreksion-pedagogik va davolash-sog‘lomlashtirish faoliyatni olib boruvchi muassasa hisoblanadi.

Jismoniy yoki psixik rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarni ularning bilish imkoniyatlariga muvofiq tarbiyalash, nuqsonlarni korreksiyalash, imkoniyatiga muvofiq maktab ta’limiga tayyorlash, jamiyatga moslashuviga ko‘maklashish maqsadida tashkil etiladi.

Quyidagilar ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim muassasasining vazifalari hisoblanadi:

maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari hamda ular asosida ishlab chiqilgan ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim muassasalarida ta’lim-tarbiya va sog‘lomlashtirish ishlariga qo‘yiladigan talablarga muvofiq bolalarning ta’lim-tarbiya olishlarini va korreksion pedagogik ishni ta’minlash;

korreksion ta’lim-tarbiya jarayonini shaxsga yo‘naltirilgan, individual tarzda tashkil etish;

bolaning ijtimoiy-hissiy rivojlanishi, hayotiy qobiliyatlari shakllanishi uchun zarur korreksion-rivojlantiruvchi ta’lim-tarbiya muhitini yaratish;

bolaning jismoniy yoki psixik rivojlanishidagi nuqsonlarni bartaraf etish uchun zaruriy korreksion pedagogik ishni tashkillashtirish;

bolalarni ijtimoiy hayotga va maktab ta’limiga sifatli tayyorlash.

O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuniga muvofiq, ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim muassasasi akkreditatsiyasi attestatsiya asosida vakolatli davlat organi tomonidan amalga oshiriladi.

“Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarining sog‘lom va xavfsiz ovqatlanishini tashkil etish to‘g‘risidaNIZOM”da maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarining (keyingi o‘rinlarda tarbiyalanuvchilar deb yuritiladi) sog‘lom va xavfsiz ovqatlanishini tashkil etish tartibini belgilaydi.

Ushbu Nizom talablari mulkchilik shaklidan qat’i nazar, barcha turdagi maktabgacha ta’lim muassasalariga nisbatan tatbiq etiladi.

Tarbiyalanuvchilarning sog‘lom va xavfsiz ovqatlanishni tashkil etish maktabgacha ta’lim muassasalarining oshxonalarida (keyingi o‘rinlarda oshxona deb yuritiladi) sanitariya qoidalari, normalari va gigiena normativlariga muvofiq shart-sharoitlar yaratilgan holda amalga oshiriladi.

Respublikadagi barcha maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarning hayoti va sog‘lig‘ini muhofaza etish masalalariga alohida e’tibor qaratib kelinmoqsa. Jumladan, Xalq ta’limi va Sog‘liqni saqlash vazirliklari tomonidan ishlab chiqilgan «Maktabgacha ta’lim muassasalarida bola hayoti va sog‘lig‘ini muhofaza etish tartibi to‘g‘risida»gi Nizomda bolalar hayoti va sog‘lig‘ini muhofaza etishni tashkil qilish tartibi, bolalarning muassasaga kelib-ketish qoidalari, binoda sog‘liqni muhofaza etishga, yong‘in xavfsizligiga doir talablar bayon etilgan.

O‘zbekistonda maktabgacha ta’lim muassasalarining zamonaviy tizimi:

• 
  maktabgacha tarbiya va boshlang‘ich ta’lim muassasasi (bolalar bog‘chasi — maktab);
  
• 
  ' bir necha ustuvor yo‘nalishda faoliyat yurituvchi mak- tabgacha ta’lim (badiiy-estetik, tillarni o‘rganish va sport yo‘nalishlari va h.k);
  
• 
  Tarbiya jismoniy va ruhiy rivojlanishdagi og’ishlarni kvalifikatsion yahshilovchi tiklovchi turdagi bolalr bog’chasi;
  
• 
  tibbiy-gigienik, profilaktik va sog‘lomlashtirish tadbirlari orqali jismonan zaif bolalarga qarab tu- rish va ularning sog‘lig‘ini tiklashga yo‘naltirilgan bo- lalar bog‘chasi;
  
• 
  birlashtirilgan turdagi bolalar bog’chasi (birlashtirilgan turdagi bolalar bog’chasiga rivojlantiruvchi, tiklovchi va rivojlantiruvchi guruhlar umumlashtirilgan ko’rinishda kiradi)
  

Ta’kidlash joizki, maktabgacha ta’lim oldida turgan maqsad hamda vazifalarni amalga oshirishda jamoat va xayriya tashkilotlari, mahalla, xalqaro jamg‘armalar, shu- ningdek, tadbirkorlik tuzilmalari faol ishtirok etib kelmoqda.

Bugungi kunga kelib, respublikada maktabgacha ta’lim muassasalarida ta’lim-tarbiya ishlari amaldagi qonunchilikka binoan o‘zbek,rus,qoraqalpoq, , tojik, qirg‘iz va qozoq tillarida olib borilmoqda.

O‘zbekiston Respublikasining ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:

1. 
   ta’limtarbiyaning insonparvar, demokratik xarak- terga ega ekani;
   
2. 
   ta’limning uzluksizligi va izchilligi;
   
3. 
   o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim yo‘nalishini akade mik litseyda yoki kasb-hunar kollejida o‘qishni tanlash- ning ixtiyoriyligi;
   
4. 
   ta’lim tizimining dunyoviyligi;
   
5. 
   Davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olish huquqiga ega ekani;
   
6. 
   ta’lim dasturini tanlashga yagona va tabaqalashti- rilgan yondashuv;
   
7. 
   har bir shaxsning bilim olishi va iste’dodini rivojlantirishni rag‘batlantirili shi;
   
8. 
   ta’lim tizimida davlat va ijtimoiy boshqaruvi- ning o‘zaro uyg‘unligi.
   

Bu ustuvor tamoyillarga tayangan holda maktabgacha ta’- lim tizimini boshqarishda quyidagi omillar alohida ahamiyat kasb etadi:

1.