3. Statistika usuli uch bosqichda amalga oshiriladi, tushuntiring

O’zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari va Kommunikatsiyalarini Rivojlantirish Vazirligi
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti

Statik tahlil fanidan

Mustaqil ish

Bajardi: 120-19 guruh talabasi

Ismoilov Ismoil
Tekshirdi: Otakuzieva Zuxra


Toshkent-2022

3-вариант
1. Statik kod tahlilining cheklovlari
2. Kuzatishning statistik birligi
3. Statistika usuli. Statistika usuli uch bosqichda amalga oshiriladi, tushuntiring.
4. Tizim. Murakkab tizimning xossalari

Statik tahlil sinovdan o'tayotgan dasturiy ta'minotning dinamik bajarilishini o'z ichiga olmaydi va dasturni ishga tushirishdan oldin yuzaga kelishi mumkin bo'lgan nuqsonlarni dastlabki bosqichda aniqlay oladi.

Statik tahlil kodlashdan so'ng va birlik sinovlarini bajarishdan oldin amalga oshiriladi.
Statik tahlilni manba kodini avtomatik ravishda 'yurish' va mos kelmaydigan qoidalarni aniqlash uchun mashina amalga oshirishi mumkin. Klassik misol - bu leksik, sintaktik va hatto ba'zi bir semantik xatolarni topadigan kompilyator.
Statik tahlil dasturni tuzishda tegishli kodlash standartlari va konventsiyalaridan foydalanilishini ta'minlash uchun kodni ko'rib chiqadigan shaxs tomonidan ham amalga oshirilishi mumkin. Bu tez-tez Kodlarni ko'rib chiqish deb nomlanadi va uni kodni yozgan ishlab chiquvchidan boshqa birov tomonidan ishlab chiquvchi amalga oshiradi.
Statik tahlil shuningdek, ishlab chiquvchilarni dasturlash tilining xavfli yoki buggy qismlaridan foydalanmaslikka majbur qilish uchun foydalanilishi mumkin bo'lmagan qoidalarni belgilaydi.
Statik tahlilning afzalliklari nimada?
Statik tahlilning asosiy afzalligi shundaki, u integratsiya va keyingi sinovlarga tayyor bo'lguncha kod bilan bog'liq muammolarni topadi.
Statik kodni tahlil qilishning afzalliklari:
Kodning zaif tomonlarini aniq joyda topishi mumkin.
Uni kodni to'liq tushunadigan dasturiy ta'minotni ta'minlash bo'yicha ishlab chiquvchilar olib borishi mumkin.
Manba kodini boshqa yoki kelajakdagi ishlab chiquvchilar osongina tushunishlari mumkin
Bu tuzatishlar uchun tezroq burilishga imkon beradi
Zaif tomonlar rivojlanish tsiklining ilgari uchraydi va bu tuzatish xarajatlarini kamaytiradi. 
Keyingi testlarda kamroq nuqsonlar
Dinamik testlar yordamida aniqlanmaydigan yoki deyarli topilmaydigan noyob nuqsonlar aniqlanadi
Amalga oshirilmaydigan kod
O'zgaruvchan foydalanish (e'lon qilinmagan, foydalanilmagan)
Chaqirilmagan funktsiyalar
Chegara qiymatining buzilishi Statik kod tahlilining cheklovlari:
Agar qo'lda o'tkazilsa, bu ko'p vaqt talab etadi.
Avtomatlashtirilgan vositalar noto'g'ri ijobiy va noto'g'ri negativlarni ishlab chiqaradi.
Statik kod tahlilini puxta o'tkazish uchun o'qitilgan kadrlar etarli emas.
Avtomatlashtirilgan vositalar, hamma narsa ko'rib chiqilayotganligi to'g'risida noto'g'ri ma'lumotni berishi mumkin.
Avtomatlashtirilgan vositalar faqat skanerlashda foydalanadigan qoidalar kabi yaxshi.
Ish vaqti muhitida kiritilgan zaifliklarni topa olmaydi.

2)Statistik kuzatish ommaviy hodisalarni, jarayonlarni sinchiklab tekshirish uchun ular haqida boshlang‘ich materiallarni to‘plashdir. U o‘rganilayotgan obyektlarni va ularning unsurlarini hisobga olish bilan bog‘liq. Hisob – bu biror predmet miqdorini sanab yoki o‘lchab aniqlash, biror kimsa yoki narsa mavjud miqdorini belgilash uchun maxsus hujjatda u haqidagi ma’lumotlarni qayd qilish.

Statistik kuzatish ho‘jalik va turmush voqealarining hisobiga asoslanadi. Turli shakldagi korxonalar va ularning uyushmalarida ho‘jalik voqealari buxgalteriya va operativ texnika hisoblarida qayd qilinadi. Statistik kuzatish ko‘pincha ana shu hisob turlari ma’lumotlariga tayanadi. Shu bilan birga ayrim iqtisodiy,ishlab chiqarish masalalarini o‘rganish uchun bevosita kuzatish ham amalga oshiriladi.

Statistik kuzatishga talablar: aniqlik, to‘lalik, taqqoslamalik

Statistik kuzatish va uning natijasida to‘planadigan ma’lumotlar uchta talabga javob berishi kerak, ya’ni: 1) aniqlik va to‘g‘rilik; 2) to‘lalik va har taraflamalik; 3) taqqoslamalik, solishtirmalik.
Aniqlik – bu ma’lumotlarni real hayotiyligi, haqiqatga to‘la mos kelishi. Butun statistik kuzatish uslubi, uni tashkil etish va amalga oshirish yo‘li ma’lumotlarning aniqligini ta’minlashga qaratilgan bo‘lishi kerak.
Ma’lumotlarni haqqoniyligi avvalambor kuzatuvchi statistikning qobiliyatiga-uning malakasiga, mahoratiga, tajribasiga, masalaning tushuna bilishiga bog‘liq. Ikkinchidan kuzatish jarayonida foydalaniladigan qurollar sifatiga – kuzatish dasturi, statistik formulyarlar, savolnomalar, ularni to‘ldirish uchun yo‘riqnoma (instruktsiyalar)larning mavjudligi, ular to‘liq sodda va tushunarli qilib tuzilishi, jumla va so‘zlarning yagona mazmunga ega bo‘lishiga bog‘liq.
Uchinchidan, ma’lumotlarni aniq va haqqoniy bo‘lishiga kuzatilayotgan obyektning tayyorgarlik darajasi ham ta’sir etadi. Masalan, turmush voqealarini kuzatishda aholiga ommaviy axborot vositalari orqali o‘tkaziladigan tekshirishning maqsadi, vazifalarini tushuntirish muhim ahamiyatga ega.
To‘rtinchidan, ma’lumotlarni aniqligi, haqqoniyligi kuzatish uslubiga, uslubiy masalalarning to‘g‘ri yechilishiga bog‘liq.
Beshinchidan, ma’lumotlarni aniqlik darajasiga ko‘rsatkichning sotsial funksiyasi ta’sir etadi. Masalan, chaqaloqlar o‘limi darajasi haqidagi ma’lumotlar noaniqligi bu voqealarni ataylab noto‘g‘ri hisobga olinishidan kelib chiqadi. Chaqaloq tug‘ilganidan so‘ng bir oz o‘tganda o‘lib qolishini ko‘pincha o‘lik tug‘ildi deb qayd qilinadi. O‘lik tug‘ilgan bola hodisalarini esa chala tug‘ilgan bola deb hisobga oladilar. Jinoyatlar soni haqidagi ma’lumotlar ham ishonchsizlik tug‘diradi, chunki ular tartibni saqlash va huquqiy tashkilotlar tomonidan qayd etilgan jinoyatlarnigina aks ettiradi.
Ma’lumotlarni to‘liqligi, demak, kuzatish jarayonida hamma obyektlarni, birliklarni qamrab olish, har biri haqida barcha ko‘zlangan ma’lumotlarni to‘plashdir.
O‘rganish uchun belgilangan obyektlarning ayrimlari kuzatishdan tushib qolsa, yoki ayrim belgi qayd qilinmay qolsa, ma’lumotlar ham to‘liq bo‘lmaydi va ishonchsizlik tug‘diradi. Iqtisodiy nazariya va statistikada yashirin iqtisodiyot degan tushuncha bor. U ma’lum maqsadni ko‘zlab iqtisodiy faoliyat natijalarini hisobdan yashirish, faoliyatning o‘zini ham yashirincha amalga oshirishni anglatadi. Demak, bu holda statistik kuzatish barcha ho‘jalik yurituvchi subyektlarni, hamma iqtisodiy faoliyat turlari va birliklarini, ularning natijalarini qamrab olmaydi. Oqibatda ma’lumotlar to‘liq bo‘lmaydi.
Shuning uchun makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni to‘liqligini ta’minlash maqsadida statistika tashkilotlari kuzatish ma’lumotlarining kamini to‘ldirishga oid baholash ishlarini amalga oshiradi, ularni hisob to‘ldirmalarini baholash deb atash mumkin.
Ayrim hodisalar haqidagi ma’lumotlar bir-birlari bilan taqqoslama, ya’ni vaqt, joy, hudud va uslub jihatidan yagonaviylikka, tuzilish o‘xshashligiga ega bo‘lishi, bir vaqtda va ma’lum makon chegarasida hamda yagona metodikada to‘planishi kerak. Bundan tashqari, boshqa va oldin bajarilgan tekshirishlar bilan solishtirmaligi ta’minlanishi lozim, aks holda hodisa dinamizmi haqida to‘g‘ri xulosa chiqarib bo‘lmaydi.

Milliy standart - muayyan mamlakat miqyosida, xalqaro standart esa-butun jahon yoki mamlakatlar birlashmasi miqyosida hodisalarni tasniflash, ko‘rsatkichlarni tuzish va hisoblash, ma’lumotlarni qayd qilishda qo‘llanadigan umumiy talab, tartib va kontseptsiyalar majmuasidir

Iqtisodiy ma’lumotlarning taqqoslamaligini ta’minlash uchun milliy va xalqaro standartlarni (andozalarni) ishlab chiqish va ularga to‘la amal qilish muhim rol o‘ynaydi. Milliy standartlar mamlakat miqyosida obyektlarni tasniflash, ko‘rsatkichlarni tuzish va hisoblash, ma’lumotlarni qayd qilish jarayonida rioya qilinishi zarur bo‘lgan talablar, tartib qoidalar, kontseptsiyalar majmuasidir. Ular odatda xalqaro standartlarga asoslanadi. Xalqaro andozalar deganda o‘rganilayotgan hodisalarni tasniflashda, statistik ko‘rsatkichlarni tuzish va hisoblashda, ma’lumotlarni qayd qilish va hisobga olish jarayonida butun dunyo miqyosida yoki ma’lum mamlakatlar birlashmasi chegarasida qo‘llash uchun tavsiya etiladigan umumiy tartib qoidalar, talablar konsepsiyalar majmuasi tushuniladi. Milliy standartlarga rioya qilish majburiydir. Xalqaro andozalar esa odatda tavsiyaviy xarakterga ega, ammo ularni hisobga olinishi ustidan xalqaro tashkilotlar nazorat olib boradi.
3) Ommaviy hodisa va jarayonlar har xil sohalarda kuzatiladi va turli tumandir, ularning kyechish sharoitlari ham, tuzilishi ham turlichadir. Demak, bunday hodisa va jarayonlar ko‘pdan-ko‘p shakllarga va turlarga ega. Ayniqsa, ijtimoiy hayotdagi hodisa va jarayonlar o‘zining murakkabligi va juda ko‘p o‘zaro bog‘lanishlarga egaligi bilan ajralib turadi. Shu sababli statistik qonuniyatlar ham ularda har xil ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi va turli jihatlarini ta’riflaydi. O‘z-o‘zidan ravshanki, ularni qandaydir yagona bir usul yordamida o‘rganib bo‘lmaydi. Buning uchun maxsus usullar, yo‘llar majmuasi, bilim vositalari zarur.
Umuman olganda, uslubiyat so‘zi quyidagi lug‘aviy ma’nolarga ega: 1) bilimning ilmiy metodlari haqidagi ta’limot; 2) biror narsani nazariy tekshirish va amaliy bajarish usuli, vositasi; 3) ayrim fan tarmoqlarida qo‘llanadigan usullar, metodlar, yo‘llar, vositalar majmuasi; 4) ishlash va boshqarishdagi o‘ziga xos uslub, ya’ni maxsus yo‘llar, usullar majmuasi.

Statistika uslubiyati - bu ommaviy hodisa va jarayonlarni o‘rganishda, unda namoyon bo‘ladigan qonuniyatlarni oydinlashtirishda ishlatiladigan o‘ziga xos uslub, ya’ni statistika fani va amaliyotida qo‘llanadigan yo‘llar, usullar, vositalar majmuasi.

Statistika uslubiyati deganda ommaviy hodisa va jarayonni ilmiy tekshirishda va boshqarishda, unda namoyon bo‘ladigan qonuniyatlarni o‘rganish va ulardan amaliy foydalanish jarayonida qo‘llanadigan o‘ziga xos uslub, ya’ni usullar, metodlar, yo‘llar, vositalar majmuasi tushuniladi. Ommaviy hodisa va jarayonlarning miqdoriy nisbatlarini aniqlash, ularda namoyon bo‘ladigan qonuniyatlarni oydinlashtirish maqsadida amalga oshiriladigan statistik tadqiqotlar bir necha bosqichlarga, ular esa fazalarga bo‘linadi. Bosqich va fazalar o‘zining maqsadi, vazifalari va xususiyatlari bilan bir biridan ajralib turadi. Shuning uchun har bir faza va bosqichda o‘ziga xos tekshirish usullari, yo‘llari, vositalari qo‘llanadi. Shu bilan birga o‘rganilayotgan soha va masalaning xarakteriga qarab, unga mos keladigan u yoki bu usul (yoki usullar to‘dasi) aniq tekshirishda, uning muayyan fazasi va bosqichida asosiy, yetakchi qurol sifatida ishlatiladi.

Statistik tadqiqot ikkita bosqich va bir necha fazalardan tashkil topadi va ularda o‘ziga xos usullar qo‘llanadi.

4) Tizim tushunchasi. Tizimning tarkibi va tuzilishi.

Tizim-
- muayyan munosabatlar bilan bog'langan va tizimning ancha murakkab funksiyalarni bajarishini ta'minlaydigan tarzda o'zaro aloqada bo'lgan ob'ektlarning (elementlarning) ajralmas to'plami (aniq maqsadga erishish).
Butunlik, atrof-muhitga nisbatan tizim paydo bo'lishini va shunga muvofiq, yagona obyekt sifatida qabul qilinishini anglatadi
Tizim elementi
qismlarga ajratib bo'lmaydigan tizim ob'ekti.
Tizim tashqi (atrof) muhitda ishlaydi, u bilan o'zaro aloqada bo’ladi, uni o'zgartiradi va bir vaqtning o'zida o'zini o'zgartiradi.
Atrof muhit
Tashqi (atrof-muhit) muhit– bu tizimga kiritilmagan, ammo ularning xossalarini o'zgartirishi tizim holatini o'zgartirishi mumkin bo'lgan ob'ektlar majmui.
Tizimning xatti-harakatlariga ta'sir qiladigan va tizimning o'zi ta'sir qiladigan ob'ektlar atrof muhit ob'ektlari bo'lishi mumkin
Boshqacha qilib aytganda, tizim u yoki bu ma'noda atrof-muhitning bir qismi bilan o’zaro ta'sirlashishi mumkin.
Ob'ektlarning qaysi biri tizimga, qaysi biri atrof-muhitga tegishli ekanligi tadqiqot maqsadiga bog'liq.
Har qanday tizimning muhim tarkibiy qismlari uning tarkibiy elementlari va ular orasidagi bog'lanishlardir.
Tizimni elementlarga (kichik tizimlarga) ajratish jarayoni va element tushunchasining o'zi shartli va nisbiydir, chunki har qanday element o'z navbatida har doim boshqa elementlarning to'plami sifatida qaralishi mumkin.
Masalan, elektron ham atom kabi tuganmasdir.

Tizimning birinchi bo'linishi (dekompozitsiya) natijasida birinchi darajadagi quyi tizimlar (bloklar) shakllanadi, ikkinchi akt jarayonida birinchi darajadagi quyi tizimlar ikkinchi darajali quyi tizimlarga ajraladi va h.k.

Natijada, o'rganilayotgan tizimni turli darajadagi quyi tizimlar daraxti sifatida namoyish etilishi mumkin.
Tarkib – tizim elementlarining ro'yxati.
Struktura - bu tizim elementlari orasidagi bog'lanishlar to'plamidir; uning holati o'zgarganda, xatti-harakatlarning turli shakllari amalga oshirilganda, operatsiyalar bajarilganda va h.k. tizimda o'zgarishsiz qoladigan xususiyatidir.
Tizimni tashkil etuvchi barcha quyi tizimlar va elementlar o'zaro joylashgan va bir-birlari bilan o'zaro bog'liq bo'lganligi sababli, biz nafaqat tizimning tarkibi, balki uning tuzilishi haqida ham gapirish mumkin.
Odatda har qanday tizimning tuzilishini
graf yordamida ko'rsatish mumkin
Graf – bu obyektlar (uchlar) va ular o’rtasidagi bog’lanishlar (yoy yoki qirralar) jamlanmasidir.
Uchlar doirachlar yoki kvadratchalar ko’rinishida, yoylar esa – chiziqlar (ba’zan strelka) ko’rinishida belgilanadi
2. Tizimlarning tasnifi. Murakkab tizimlarning xususiyatlari.
Tashqi muhitning tizimga ta’sirining darajasi va amaliy ahamiyatiga, ya’ni tizimning o’zini tutishiga, ishlash jarayoniga ko’ra tizimlar quyidagilarga bo'linadi:
ochiq – tizimdagi ichki jarayonlar ko'p jihatdan tashqi muhit ta'sirida tomonidan belgilanadigan va o'zlari unga jiddiy ta'sir qiladigan sistemalar.
yopiq – ishlash jarayonida faqat tizimning o'zida hosil bo'lgan ma'lumotlardan foydalanadigan tizimlar.
Tizimlar makon va vaqt ichida ishlaydi. Tizimning ishlash jarayoni bu tizim holatining o'zgarishi, uning bir holatdan ikkinchi holatga o'tishidir.
Shunga ko’ra tizimlar quyidagilarga bo’linadi:
statik – bitta mumkin bo'lgan holatga ega tizimlar.
dinamik – vaqt o'tishi bilan bir holatdan ikkinchisiga o'tish sodir bo'lgan ko'plab holatlarga ega tizimlar.
Quyidagi tizimlar ham mavjud:
oddiy – ishlashi (ma'lum bir vazifa doirasida), kichikroq quyi tizimlarga bo'linmasdan, bir butun sifatida o'rganilishi mumkin bo’lgan tizimlardir.
KATTA – oddiy quyi tizimlarga ajratmasdan tekshirish qiyin bo’lgan tizimlar.
murakkab – shunday tizimlarki, ularning tarkibiy qismlari o'zaro bog'liq bo’lib, ularning ishlash jarayonlarini alohida ko'rib chiqish mumkin emas yoki noto'g'ri xulosalarga olib keladi.
«katta» va «murakkab» tizim farqlari
KATTA TIZIM atamasi – unda elementlar soni va ular o’rtasida bo’gliklar ko’pligini anglartadi xolos!
MURAKKAB TIZIM – esa tizim elementlarining va ular o’rtasidagi bo’gliklarning turlicha ekanligini xarakterlaydi.
Murakkab tizim xossalari:
Tashkil etilishning iyerarxiyaligi;
Maqsadga yo’naltirilganlik;
Elementlar sonining ko’pligi;
Elementlari o’rtasida axborot almashinuvi mavjudligi;
O’z-o’zini tashkil qila olishi – tashqi muhit haqida xabarlarga asoslanib, tizimning o’z strukturasini va parametrlarini ketma-ket maqsadiga muvofiq ravishda o’zgartirishi (кибернетик системa);
butunlik – sistemaning biron elementidagi o’zgarishlar uning boshqa elementlariga ham, butun tizim faoliyatiga ham ta’sir qiladi.

O'z-o'zidan ishlaydigan tizimlar (avtotizim)– bu jarayonlar, ishlar, protseduralar amalga oshiruvchi, qo’yilgan texnologik va boshqa jarayonlar borishini ta’minlovchi va binobarin masalani hal qiluvchi va qo’yilgan maqsadga erishuvchi tizimlardir

TEXNIK TIZIMLAR – inson tomonidan qo’yilgan masalani uning ishtirokisiz bjara oladi (masalan, avtomatik o’t o’cherish tizimi, signalizatsiya tizimi kabilar)