Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi

Olinishi. Labaratoriyada maxsus asbob – ozonatorda hosil qilinadi. Uni suvning radiolizi, kislorodning fotolizi natijasida hosil qilish mumkin. Ozon molekulasi barqaror, yuqori konsentratsiyada portlab parchalanadi.
O₃ → O₂ + O∙
Ozonning oksidlovchilik xossalari kislorodga qaraganda kuchliroq. Shuning uchun odatdagi sharoitda kimyoviy passiv elementlarni ham oksidlay oladi:
Yoki 8Ag + 2O₃ = 4Ag₂O
2Ag + O₃ = Ag₂O + O₂
Ishqoriy metallar ozon bilan reaksiyaga kirishib qizil rangli ozonidlarni hosil qiladi. Masalan:
Na + O₃ = NaO₃ K + O₃ → KO₃
Ozonning bor yoki yo‘qligi aniqlash uchun KJ eritmasi orqali havo o‘tkaziladi (yoki eritma ochiq qoldiriladi). Ozon kuchli oksidlovchilik xossasi tufayli
2KJ + O₃ + H₂O → 2KOH + O₂
reaksiya natijasida yod ajralib chiqadi, eritma avval sariq, keyin qo‘ng‘ir rangga kiradi. Unda ichimlik suvini tozalashda, havoni dezinfeksiyalashda qog‘oz va ip-gazlamalarni ohorlashda foydalaniladi.
O₂ + hv → O₂∙ , O₂∙ + O₂ → O₃ + O∙ , O∙ + O₂ → O₃
“Ozonlashtirilgan kislorod” da 10% gacha ozon bo‘ladi. Yuqori darajada ozonga to‘yingan kislorod bilan nafas olish zararli bo‘lib, inson o‘pkasi teshib yuborishi ham mumkin.
Shu sababli havoda ozonning hajmiy miqdori 1/1000 = 1/10³ (promille-p.m. 10^-3) bo‘lishi kerak.
Tabiatda ozon yer yuzida 10-30 km balandlikka ultrabinafsha nur ta’sirida hosil bo‘ladi (osmonning ko‘k rangi), bu “ozon qatlami” deyiladi. “Ozon qatlami” yer yuzida hayotni ta’minlashda juda zarur bo‘lib , birinchidan – quyosh nuridan keladigan ultrabinafsha nurlarini o‘zida yutib qolib kishilarni turli nur kasalliklari (“teri raki”)dan himoya qilsa, ikkinchidan – yerning infraqizil nurlarini o‘ziga yutib, yer yuzini “sovib ketish” dan saqlaydi. Shu sababli “Ozon qatlami”ning tuzilishi keying yillarda katta ekologik muommolarga aylanyapti.
Ozon yordamida oksidlar, ozonidlar yoki boshqa mahsulotlarning hosil bo‘lishiga ozonlash reaksiyasi deyiladi. Ushbu reaksiyadan karbonil birikmalarini sintez qilishda, labaratoriya amaliyotida esa qo‘sh C = C bog‘larning holatini aniqlashda foydalaniladi.