Ю корида
таъкидланганидек, мифологик ва диний дунёкарашларда
фалсафий ёндашувлар мавжуд. Сунгра, тарихий жараёнлар таъсирида фалсафа
эндиликда фан сифатида шаклланишида илгариги фалсафий карашларнинг
узига хос 5тни ва роли
(макоми) бор, албатта. Бирок хозирги фалсафада
жамиятшунослик социология, техникашунослик,
рухшунослик
каби фанлар
далилларига таяниб туриб, оламнинг илмий-фалсафий манзарасини вужудга
келтиради. Бунга кура, олам узидан-узи портлаш асосида вужудга келган.
Х,аракат у зиДан_Узи булиб, хар кандай борлик ичидаги карама-карши
томонларнинг узаро таъсири натижасидир. Илмий фалсафа нуктаи-назаридан
Ер деб аталадиган борликда тирик мавжудотлар узидан-узи вужудга келган.
Ж умладан, одамзот хам шу
Она-табиат тараккиётининг
муайян боскичида
вужудга келиб, соддадан мураккабликка
томон
у
3
в д а н - у з и
харакатнинг
натижаси булиб, одамлар уюшмасидан иборат жамият хам борликнинг
ижтимоий куфинишидир.
Ж иддий ёндашганда диний дунёкарашларда хам худои-таоло (ёки Олий
рух) бу ёруг дунёни йукликдан яратган. Фалсафа нуктаи назаридан йуклик хам
борликнинг
бир куринишидир.
Демак, илмий-фалсафий дунёкараш билан
диний дунёкарашни
бир-бирига карама-карши
куйиш
илмийликка хилоф
булиб, бундай ёндашув
хар бир
жамиятда мукаррар чикадиган турлича
зиддиятларни узининг карама-карши томонига огдириб юборади ва ижтимоий
ларзаларни вужудга келтиради.
Бундан индивидларга танлов эрки бериш
мухимдир деган хулоса чикади, яъни кимдир диний дунёкараш, кимдир
фалсафий дунёкараш оркали узини-узи таниб, ижтимоий мавжудот—инсонга
айланиши мухимдир.
Илмий -фалсафий дунёкараш куйидаги тамойилларга амал килади:
—илмийлик,—максадлилик.—тарихийлик—гоявийлик,
—мантикийлик— универсаллик—назария ва амалиёт бирлиги.
Илмий-фалсафий дунёкараш индивидларнинг
фикрлаш маданиятини,
ички маънавий дунёсини илмий асосда шакллантиради.
Бу дунёкараш инсоннинг оламни, жамиятни, унда узининг тутган урнини
илмий англаш имкониятларини беради: индивид содир
б у л а ё т га н
вокеа-
ходисаларга мустакил ёндашишни, уз фикри, нуктаи-назарига эга булишини
такоза этади.
Бундан ташкари хаётий
тажрибадан келиб
чиккан ва кундалик онги таянган одатий дунёкараш
мавжудки, бу барча тарихий даврларда булган ва
хозир хам мавжуд. Бундай дунёкараш аждодларнинг
Ф ал саф и й д у н ёкар аш н и н г инсон
та ф а к к у р и ва турм уш гирш ни
ш н к л л а н т и р и ш хамда
т а к о м и л л и ш и р и т д а г н урни
26
куп асрлик стихияли (узидан-узи) вужудга келадиган хамда кундалик оддий
кузатиш ва тажрибаларга асосланиб
шаклланиб, у эътикодга айланади. “Соглом
акл”га асосланган бундай дунёкарашни четлаб утиш мумкин эмас, албатта.
Оммавий онгда шаклланадиган бундай дунёкараш узининг стихияли,
омонат ва таркок булишига карамай, хаёт маъносини
ва тарихан минглаб
йиллар давомида уз функциясини бажариб келмокда. Узининг баркарорлиги,
оммавийлиги
жихатидан на диний, на фалсафий дунёкарашлар оламни англаш
ва амалиёт йулини белгилашда бу одатий дунёкараш билан ракобат кила
олмаган. Унинг кучи шундаки, у одамларнинг моддий ва маънавий бойликлар
яратиш га каратилган кундалик ва доимий амалиёти хамда анъанага айланган
урф-одатлар, расм-русумлар, маросимлар
билан узвий боглик булади, унинг
гоялари, хаёт маъносини англашга дойр ёндашувлари барчага баробар
туш унарли туе олади.
Шу сабабли диний дунёкараш хам, фалсафий дунёкараш хам тарихан ана
шу ‘‘соглом фикр мафкураси” ни хисобга олмасдан мавжуд була ва ривожлана
олмаган. Халк оммаси хам на диний на фалсафий дунёкараш асосларини
“соглом фикр” га асосланган бундай дунёкарашни эътиборга олгандагина у
оммага таъсир курсата олганини назарда тутиш керак.
Хулоса: а) “Фалсафа” тушунчаси “Донишмандликни севиш ”
маъносида
барча фанлар назарда тутилган фалсафий фикрлар ривожи натижаси булиб,
XIX аердан эътиборан у алохида фан сифатида шакллана бошлади; б) фалсафа
фанининг тадкикот объекти олам ва унда одамнинг
Do'stlaringiz bilan baham: