Нинг ўзгаришига олиб келади/, ћаво оќими йўналишининг таъсири /хона ичидаги микро иќлимнинг ўзгаришига олиб келади/; ќуёш нури энергиясининг таъсири /конструкция материал физик-техник хусусиятларининг ўзгаришига олиб келади

1.6. Konstruktiv yechimlarni texnik-iqtisodiy jihatdan baholash. 
Loyihalash jarayonida binoni vazifasiga va texnik talablarga mosligidan 
tashqari, qurilish materiallarining sarfi bo‘yicha muvofiqligi ham ko‘rsatib 
beriladi. Binolarning ko‘rinishi va konstruktiv yechimlariga ko‘ra u yoki bu 
texnik-iqtisodiy mezonlar ishlatiladi. 
Bunday mezonlardan asosiylari: 1) konstruksiyalarga qo‘yilgan talablarga 
(texnik, ekspluatatsiya va b.) muvofiqligi; 2) hozirgi zamon talablariga ko‘ra 
ishlab chiqarish metodlari bo‘yicha industrlashtirishga monandligi, yig‘malik 
darajasi, transport bilan olib yurishga mosligi; 3) konstruksiyalar narxi (absolut va 
qurilish narxi); 4) binoni tashkil etuvchi konstruksiyalarni tayyorlashga va 
o‘rnatishga sarf bo‘ladigan mehnat (odam = soat, odam = kun, mashina = smena); 
elementlarni o‘rnatish, ya’ni yig‘ish, montaj qilish yoriqlarni to‘ldirish va boshqa 
ishlarga sarflanadigan mehnat; 6) biror buyum yoki konstruksiyaning o‘lcham 
birligiga sarf bo‘lgan qurilish materiallari (bitta to‘sin yoki 1m3 to‘sin uchun sarf 
bo‘lgan armatura). 
Yuqorida sanab o‘tilgan texnik-iqtisodiy mezonlar qiymatlari har doim 
absolyut yoki nisbiy sonlarda ko‘rsatilishi kerak. Shunga asosan bino 
konstruksiyalari va konstruktiv yechimlarini baholash ularning ko‘rsatkichlari bir 
birlik yoki 100% qilib olinadi. 
Binolarni loyihalashdan oldin binoning konkret klassi yoki ekspluatatsiya 
sharoitlarini hisobga olib, qaysi konstuktiv yechim hamma talablarga javob berishi 

---

12 
aniqlanadi, so‘ngra ular texnik-iqtisodiy solishtirilib, ularni ichidan ratsional 
bo‘lgan yechim tanlab olinadi. 
 
1.7. Loyihalash jarayoni va texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar 
Loyiha tashkilotlari loyiha tuzishni topshiradigan – buyurtmachi 
tashkilotdan topshiriq olib, bino loyihalarini tayyorlaydi. Loyiha ikki bosqichda 
bajariladi: 1) topshiriq loyihasi; 2) ish chizmasi. Ayrim hollarda texnik loyiha ham 
chiziladi. Topshiriq loyihasiga (bunda eskiz ko‘rinishda chiziladi) quyidagi 
materiallar kiradi. 
-
sxema tarzida ko‘rsatilgan bino qavatlari; 
-
binoning sxema tarzida ko‘rsatilgan kesimi; 
-
binoning old tomondan ko‘rinishi (fasadi); 
-
uchastka bosh rejasi (genplani); 
-
tushuntirish xati. 
Ish chizmasi tarkibiga har bir qavati rejalari, kesimi, tashqi ko‘rinishi, 
poydevor chizmalari, hamma murakkab tugun chizmalari, qavatlaaro yopmalar 
rejalari, 
ichki 
va 
tashqi 
pardozlar, 
zavodlarda 
tayyorlangan 
detallar 
opetsifikatsiyasi va tushuntirish xati kiradi. 
Topshiriq loyihasi buyurtmachi topshirig‘iga ko‘ra tuziladi va unda yuqorida 
aytilganlardan tashqari quyidagi texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar ham keltiriladi: 
turar joy maydoni (Pj); ish maydoni (Pr); yordamchi maydon (Pa); binoning 
foydali maydoni (Pp=Pj+Pv); bino qurilish maydoni (Pz); qurilish hajmi (0). 
Asosiy ko‘rsatkichlarga quyidagilar ham kiradi: 
a) 
K1 = Pj _
% (turar joy binolarida) 
Pp 
b) 
K2 = O = O
Pj Pr 
Bu yerda K1 – bir xonali kvartiralar uchun 0,54-0,56; ikki xonali uchun 0,58 
– 0,6; uch xonali uchun esa 0,62 – 0,64 ga teng bo‘lishi kerak. 
K2 – bino hajmidan foydalanish ko‘rsatkichi. 
Shunday qilib, ish chizmasi qurilayotgan binoning asosiy hujjatlaridan biri 
hisoblanib, injener – texnik xodimlarning asosiy dasturi bo‘lib xizmat qiladi. 

---

13