Нинг ўзгаришига олиб келади/, ћаво оќими йўналишининг таъсири /хона ичидаги микро иќлимнинг ўзгаришига олиб келади/; ќуёш нури энергиясининг таъсири /конструкция материал физик-техник хусусиятларининг ўзгаришига олиб келади

 
 
 
 

---

15 
 
90-tipovoy seriyali turar-joy panelli bino konstruksiyalari va ko‘zda 
tutilgan ishlarining loyiha bo‘yicha yaxlitlashtirilgan smeta narxi 
ko‘rsatkichlari 
 
2.1-jadval 
№ 
Konstruktiv elementlar 
Smeta narxi salmog‘i % bino loyihasi 
bo‘yicha 
5 qavatli bino 
uchun 
9 qavatli bino 
uchun 
Umumiy smeta bahosi 
Shulardan: 
100 
100 
1 
Yer osti qismi 
11,5 
7,5 
2 
Yer ustki qismi: 
77,5 
77,6 
Tashqi devorlar, deraza, ayvon 
eshiklari, ayvon (loja) va 
balkonlar 
23,2 
22,6 
Ichki devorlar 
11,7 
13,3 
Qavatlararo yopma va pollar 
17,6 
18,5 
To‘siq devorlar va eshiklar 
8 
7,7 
Tom 
8,1 
4,8 
Zina va lift shaxtasi 
6,1 
8,3 
3 
Santexnika ishlari 
7,9 
7,2 
4 
Elektr yoritgichlar, jihozlar va 
liftlar 
3 
7,6 
Binolarni loyihalashda ularning konstruktiv elementlarini to‘g‘ri tanlash 
binoning hajmiy planlashtirish yechimlari sifatiga ta’sir etib qolmay, balki umumiy 
texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ham ta’sir etadi. 
2.1.2. Binoning konstruktiv yechimlari 
Binoni ko‘tarib turuvchi konstruksiyalari, ya’ni poydevori, devorlari, alohida 
tayanlari, qavatlararo yopmalari fazoda bir-biri bilan bog‘lanib, bino negizini 
tashkil etadi. 
Bino negizi ko‘tarib 
turuvchi 
elementlarining 
fazoda qanday 
joylashtirilganligiga qarab, binolarni quyidagi konstruktiv tiplarga (2.2-rasm) 
ajratish mumkin: 
- karkassiz (sinchsiz) binolar o‘zaro bog‘langan tashqi devorlar va 
qavatlararo yopmalardan iborat bo‘lgan bikr va mustahkam qutidan iborat. 
Binoning tashqi va ichki devorlari ora yopmalar hamda tom og‘irligini qabul 
qiladi. Turar-joylar, maktablar va boshqa jamoat binolari qurilishida ana shu 
konsturktiv tip keng tarqalgan. 

---

16 
2.2-rasm. Binolarning konstruktiv turlari: 
a) – karkassiz bino; 
b) – karkasli bino; 
v) – nimkarkas; 
1 – lentasimon poydevor; 
2 – ko‘tarib turuvchi tashqi devor; 
3 – qavatlararo ora yopma; 
4 – ora yopma paneli; 
5 – ko‘tarib turuvchi ichki devor; 
6 - karkas ustunlari; 
7 – ustunli poydevor; 
8 – o’zini-o‘zi ko‘tarib turuvchi tashqi devor. 
- karkasli (sinchli) binolarda ustunlar sistemasi gorizontal to‘sinlar bilan 
birgalikda bino skletini tashkil qiladi. Binoning karkasi binoga ta’sir qiladigan 
barcha kuch va og‘irliklarni qabul qiladi. Karkasli bino konstuksiyalari vazifasiga 
ko‘ra bir-biridan farq qlib, ko‘tarib turuvchi va himoyalovchi guruhlarga bo‘linadi. 
Bu holda tashqi devorlar faqat himoyalovchi funksiyasini bajarib, ular o‘z-o‘zini 
ko‘taruvchi yoki ilib qo‘yilgan bo‘lishi mumkin; 
- agar ichki bo‘ylama yoki ko‘ndalang devorlar o‘rniga ustunlar sistemasi 
o‘rnashtirilib, ularga tayangan gorizontal to‘sinlarga qavatlararo yopmalar 
joylashtirilgan bo‘lsa, bunday binolar yarim karkasli bino deb ataladi. Bu tipdagi 
binolarda ichki karkas bilan birgalikda tashqi devorlar ham ora yopma va tomdan 
tushadigan yukni qabul qiladi. Karkaslar ishlash xarakteriga ko‘ra ramali, 

---

17 
bog‘lanishli (kashakli) va ramali-bog‘lanishli bo‘ladi (2.3-rasm). Ramali karkasda 
ustun va to‘sin o‘zaro bikr (yaxlit) tugnli bog‘lanib, vertikal va gorizontal ta’sir 
etuvchi hamma yuklarni o‘ziga qabul qiluvchi ko‘ndalang va bo‘ylama rama hosil 
qiladi. 
Bog‘lanishli karkaslarda ustun va to‘sin orasidagi tugunlar bikr 
bo‘lmaganligi (payvandli sharnirli birikmalar) uchun gorizontal ta’sir etuvchi 
kuchlarni qabul qiluvchi qo‘shimcha bog‘lanishlar o‘rnatish talab etiladi. Bunday 
bog‘lanishlar vazifasini ko‘pincha diafragmani tashkil qiluvchi hamda gorizontal 
kuchni bikr vertikal diafragmaga (zinaxona devori, temir beton ichki parda devor, 
lift shaxtasi va boshqalarga) uzatuvchi qavatlararo yopmalar bajaradi. 
Keyingi paytlarda qurilish amaliyotida kombinatsiya qilingan, ya’ni ramali 
bog‘lanishli karkaslar ko‘proq uchramoqda. Bunda bir yo‘nalishda bog‘lanishlar 
o‘rnatilsa, ikkinchi yo‘nalishda ramalar o‘rnatiladi. 
Shuni aytish kerakki, yirik panelli baland jamoat va turar-joy binolari 
qurilishida, konstruktiv sxemasini, karkasli imoratlar qurish uchun qo‘llash 
ko‘proq foydalidir. Bundan tashqari, turar-joy binorlari qurilishida zavodlarda 
tayyorlangan yirik xajmiy elementlar, ya’ni quti-bloklar keng ko‘lamda 
qo‘llanilmoqda.