Ning fanidan tayyorlagan Kurs ishi

Harakatlanayotgan idishlardagi suyuqlik muvozanatining xususiy hollari

Ta’sir etayotgan massaviy kuchlarning xarakteridan bog‘liq holda teng bosimli sirt (xuddi erkin sirt kabi) har xil shakllarni egallashi mumkin. Quyida harakatlanayotgan idishlarda suyuqlik muvozanatining xususiy hollarini qaraymiz:

Suyuqlikli sisternaning tezlanish bilan harakati. Goridontal yo‘l bo‘ylab o‘zgarmas a tezlanish (plyus ishora sisternaning tezlanuvchanli- giga, minus ishora esa uning sekinlanuvchanligiga mos keladi) bilan hara- katlanayotgan sisternadagi suyuqlikning sath sirtini aniqlaylik (6-rasm). Bunday holda qiya tekislik teng bosimli sirt bo‘lib, suyuqlikning m massali har bir zarrachasiga sirt kuchidan tashqari shu zarrachaning G=mg-og‘irligi va P_i = ma – inertsiya kuchi ham ta’sir etadi. Ularning teng ta’sir etuvchisi

vertikalga nisbatan burchak ostida yo‘nalgan bo‘lib (teng bosimli sirt (erkin sirt) ham gorizontga nisbatan shu burchakka og‘adi), uning tangensi tg = a/g.
Bu yerdan ko‘rinadiki, burchak faqat tezlanishdan bog‘liq bo‘l- ganligi uchun erkin sirtning holari sisternadagi suyuqlikning jinsidan bog‘- liq emas. Har qanday sath sirti gorizontga nisbatan burchakka og‘adi. Agar sisternaning harakati tekis sekinlanuvchan bo‘lsa, u holda erkin sirt, 6-rasmda punktirli chiziq bilan ko‘rsatilgandek, bosqa tarafga og‘adi.
Agar yuqorida ta’kidlagandek harakatlanayotgan idish (sisterna) ochiq bo‘lsa (7-rasm), u holda suyuqlikning ixtiyoriy nuqtasidagi bosim
p = p₀ + ρ·(g·z ± a·x)
formuladan aniqlanadi.

1-rasm. Suyuqlikli sisternaning tezlanish bilan harakati sxemasi.

2-rasm. Suyuqlikli ochiq idish- ning tezlanish bilan harakati sxemasi.

Suyuqlikning erkin sirtida р=p₀ bo‘lganligi uchun bu tenglama g·z = ± a·x yoki z/x = tg α = ± a/g kabi yoziladi. Bu ifodalar suyuqlikning l uzunlikli ochiq idishdan to‘kilmaydigan holida o‘rinli bo‘lib, a ning berilgan qiymatida bortning h balandligini yoki h ning berilgan qiymatida limitik a tezlanishni topish mumkin.
Agar idish tekis harakatlanayotgan (a = 0) bo‘lsa, u holda tenglama p
= p₀ + ρ·g·z = p₀·γ ko‘rinishda yoziladi, bu holda teng bosimli sirt gorizontal tekislikdan iborat.
Xulosa qilib aytganda, gorizontal yo‘l bo‘ylab biror a o‘zgarmas tezlanish va ixtiyoriy u tezlik bilan harakatlanayotgan sisternadagi suyuqlikning harakati: absolyut muvozanatda (suyuqlik zarrachasiga ta’sir etayotgan barcha massaviy va sirt kuchlari yig‘indisi nolga teng, ya’ni ular o‘zaro muvozanatda) deyiladi, agar a=0 va u=0 (sistema tinch turibdi) yoki a=0 va u=const (sistema tekis ilgarilanma harakatda) bo‘lsa (suyuqlik sathi gorizontal holatda, ya’ni 1-rasmda =0); nisbiy muvozanatda (suyuqlik zarrachasiga ta’sir etayotgan barcha massaviy, sirt va inertsiya kuchlari yig‘indisi nolga teng) deyiladi, agar a>0 va u≠const (sistema tezlanuvchan ilgarilanma harakatda; 1-rasmda suyuqlik sathi gorizontga nisbatan  burchak holatida tasvirlangan) yoki a<0 va u≠const (sistema sekin- lanuvchan ilgarilanma harakatda; 2-rasmda suyuqlik sathi gorizontga nisbatan  burchak holatida punktir chiziq bilan tasvirlangan) bo‘lsa.
Izoh. Inertsiya kuchi massaviy kuchlar sinfiga kiradi. Inertsiya kuchining kuchlanish vektori: .