Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Yevropa davlatlarining Fransiyaga qarshi urush harakatlari.Napoleon 
inperiyasining inqirozi
1805 yil avgustida Napoleon imperiyasiga qarshi Angliya, Rossiya, 
Avstriya va Ikki Sisiliya qirolliklridan iborat 3-koalisiya tuzildi. Ittifoqchilaming 
maqsadi Germaniya, Italiya, Shvesariya va Gollandiya hududidan fransuz 
qo'shinlarini haydab chiqarish va bu mamlakatlarda eski tartiblarni tiklashdan 
iborat edi. Dengizda fransuz va ispan floti 1805 yil oktyabridanoq admiral Nelson 
qo'mondonligidagi ingliz floti tomonidan Trafalgar burni yaqinida tor-mor etildi. 
Napoleonning Angliyaga desant tushirish rejasi barbod bo'ldi. Bulondagi fransuz 
harbiy lageri Reyn ortiga yo'nallirildi. Noyabr oyida fransuz qo'shini Venani 
egalladi. 1805 yil 2 dekabrda Avstriya va rus qo'shlari birgalikda Austerlisda 
fransuz qo'shini bilan jangga kirdi va ittifoqchilar tor-mor etildi. Austerlis 
mag'lubiyatidan, so'ng Avstriya urushdan chiqib, Fransiya bilan sulh 
shartnomasini imzolashga majbur bo'ldi. Unga ko'ra Fransiya Germaniya va 
Italiyada erkin harakat qilishni qo'lga kiritdi. Venetsiya, Istriya va Dalmatsiya 
Ilaliya qirolligiga qo'shib olindi. 1806 yil Napoleon janubiy german davlatlaridan 
o'zining protektoratligi ostidagi Reyn ittifoqini tuzdi. Italiyadagi fransuz 
qo'shinlari Neapolni egalladilar va Napoleonning akasi Jozef Bonapart 
Neapolitaniya taxliga o'tirdi. Batova respublikasini Napoleon Gollandiya 
qirolligiga aylantirib, uning taxtiga ukasi Lyudovikni o'tqazdi.Avstriyani tor-mor 
etgan Fransiya Prussiya bilan hisoblashmay qo'ydi. Gannoverni Prussiyaga berib, 
keyinroq uni tortib olishga qaror qildi va o'z qo'shinlarini Prussiya hududiga 
kiritdi. Yaqinlashayotgan xavfni sezgan Prussiya hukumati Rossiya va Angliya 
bilan ittifoq tuzdi. 1806 yil sentyabrida mazkur davlatlar va Shvesiya 4-
koalisiyani tashkil qildilar.Raqib kuchlarni birlashtirmasdan tor-mor etish 
qoidasiga amal qilgan Napoleon osongina Prussiya qo'shinlarini tor-mor etib, 
Berlinni egalladi. 1806 yil 21 noyabrda Napoleon "Kontinental blokada" haqida 

---

56 
Berlin dekretini imzoladi. Bu dekret Fransiyaga bo'ysundirilgan davlatlarning 
Angliya bilan savdo qilishini ta'qiqladi. Angliyani qo'shin bilan olish umidi 
puchga chiqqan Napoleon uni iqtisodiy jihatdan bo'g'ib qo'yishga qaror qildi. 1807 
yilda Napoleon Angliya portlariga va mustamlakalariga kirgan betaraf 
mamlakalarning kemalarini tutib ola boshladi;Berlinda kontinental blokada e'lon 
qilgan Napoleon, endi qo'shinlarini Sharqiy Prussiyadagi rus qo'shinlari ustiga 
yo'naltirdi. 1807 yilning 14 iyunida Fridlandda rus qo'shini tor-mor etildi. Rossiya 
1804 yildan buyon Eron bilan, 1806 yildan esa Turkiya bilan urush olib 
borayotgan bo'lib, qiyin ahvolga tushib qoldi va Napoleon bilan bitim tuzishga 
kirishdi. 1807 yil 7 iyulda Tilzitda Aleksandr 1 va Napoleon sulh, ittifoqchilik 
to'g'risida shartnoma imzoladilar. Unga ko'ra Fransiya G'arbiy Yevropada erkin 
harakat qilish huquqini qo'lga kiritdi. Polsha yerlari (Sileziyadan tashqari) 
Prussiyadan tortib olinib Fransiyaga tobe bo'lgan Varshava gersogligi tuzildi. 
Rossiya kontinental blokadaga qo'shilish majburiyatini oldi. Napoleon 
Turkiyaning Yevropadagi provinsiyalarini va Shvetsiyani egallashida Aleksandr I 
ga qarshi emasligini ma'lum qildi.1807 yil Napoleon Portugaliyani kontinental 
blokadaga qo'shilishini so'radi, biroq,bunga rad javobini oldi. Shunda u Ispaniya 
orqali fransuz qo'shinlarini Portugaliyagakiritdi. Angliyaning yordami bilan 
portugallar fransuz qo'shinini tor-mor etdilar. Shundanso'ng katta miqdordagi 
fransuz 
qo'shinlari 
Ispaniyaga 
kiritildi 
va 
Jezef 
Bonapart 
Ispaniya 
taxtiga o'tirdi. Ispaniyada fransuzlarga qarshi milliy ozodlik urushi boshlanib 
ketdi.Fransiya hududidan Ispaniyaga yangidan harbiy kuchlar keltirildi. 1807 yil 
oktyabrida Ilrfurtdagi muzokalardan so'ng Aleksandr 1 Napoleonga uning 
Avstriyaga qarshi urushida iltifoqchisi bo'lishga rozi bo'ldi. Biroq, amalda jiddiy 
harbiyharakatlarni 
olib 
bormadi.1810 
yildan 
boshlab 
Rossiya-Fransiya 
munosabatlari tez yomonlasha boshladi. Napoleon Turkiya va Eronni Rossiyaga 
qarshi urushni davom ettirishga da'vat etdi. Kontinental blokada rus 
pomeshchiklari va savdogarlarini xonavayron qildi. Napoleon 1810 yil 
Fransiyaning Rossiyaga kiritilayotgan zebi-ziynat buyumlariga bojxona 
to'lovlarini 
oshirilganidan 
va 
Rossiyaga 
ingliz 
mahsulotlarini 
erkin 
kiritalayotganidan norozi edi. Rossiya-Fransiya munosabatlariga Napoleonning 
Varshava gersogligidagi Rossiyaga qarshi platsdarm va Fransiyaning ittifoqchisi 
sifatida foydalanayotganligi ham sabab bo'Idi.1812 
yilda 
Rossiya-Turkiya 
bilan Buxarestda sulh shartnomasini imzoladi. Buxarestsulhi Rossiya 
diplomatiyasining katta yutug'i edi. Unga ko'ra Bessarabiya Rossiyagaberildi. 
Turkiya va Rossiya Fransiyaga qarshi birgalikda harakat qilishga kelishib 
oldi.Shunday qilib Rossiya va Fransiya o'rtasida urush yetildi.Napoleon Rossiyaga 
hujum qilish uchun 640 ming kishiiik qoshin tayyorladi. Rossiya armiyasi unga 
qarsgi 230 ming kishilik konlingentini qo'ydi.24 iyun 1812 yilda Napoleon Neman 
daryosi orqali Rossiyaga hujum qildi. Dastlabki yirik jang Smolenskda, 7 
sentyabrda esa Moskva yaqinidagi Borodino qishlogida bo'lib o'tdi. Borodino 
jangi har ikkala tomon uchun ham katta yo'qotishlar bilan tugadi. Fransuzlar 135 
ming kishilik qo'shindan 60 ming, ruslar 320 mingdan 40 minggan ko'proq qurbon 
berdilar. Kutuzov qo'mondonligidagi rus armiyasining strategiya va taktikasi,