Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Termidorlar konventi va direktoriya davrida Fransiya 
9 termidor (27 iyul) kuni Konventning majlisi davom etdi. Unda deputat 
Sen-Jyust terrorni yumshatish taklifi bilan chiqish qildi. Ammo Konvent uning 

---

50 
fikrini qabul qilmadi. Robespyerni hokimiyatni suiste'mol qilishda aybladilar. 
Deputatlardan biri Robespyerni hibsga olishni taklif qildi. Bu taklifni Konventning 
ko'pchilik a'zolari qo'llab quvvatladilar. Robespyer va uning tarafdorlarini 
qamoqdan ozod qilib, Robespyerni Konventga qarshilik ko'rsatishini kutdilar. 
Ammo Robespyer ular kutganday qarshilik ko'rsatmadi.Shunda Konvent otryadlari 
ratushaga 
bostirib 
kirib, 
Robespyer 
va 
uning 
tarafdorlarini 
tor-mor 
qildi.Yakobinchilar diktaturasi majaqlab tashlandi.Yakobinchilardan tozalangan 
Konvent o'z faoliyaini davom ettirdi. Yakobinchilar diktaturasi Fransiya aholisi 
hayotini yengillashtirmadi, kutilgan natijalarni bermadi. Fransiyada kapitalistik 
taraqqiyot 
yo'liga 
esa 
undan 
keyingi 
Termidorlar 
Konventi 
davrida 
o'tildi.Termidorlarning davlat to'ntarishi inqilobda so'nish davrining boshlanishi 
edi.Termidorlar Konventi Fransiyani Napoleon Bonapart imperiyasiga olib keldi.9 
Termidorning ikkinchi yilidan so'ng (1794-yil 27-iyul) hokimiyat inqilob natijasida 
boyib ketgan sanoatchilar,moliyachifar va yangi yer egalari ko'pchilikni tashkil 
etgan Konvent qo'Iiga o'tdi. Termidorlar Konventi 1794-yil 27-iyuldan 1795-yil 
26-oktabrgacha davom etdi.Yakobinchilar klubi va ularning mamlakaldagi filiallari 
yopildijamoatchilik tashkilotlari tarqatib yuborildi,oziq-ovqat mahsulotlariga 
qo'yilgan maksimum narx bekor qilindi,savdo erkinligi chayqovchilik erkinligiga 
aylandi.Terrorga qarshi kurashish bahonasi bilan norozi kayfiyatda yurgan 
qashshoqlarga qarshi qat'iy chora tadbirlar ko'rildi.1795-yil bahorida ochlik va 
muhtojlikdan qattiq aziyat chekkan Parij aholisi qo'zg'olon ko'tardi.12 jerminal 
kuni (1-aprel) kuni norozi olomon Parij ko'chalariga chiqib,non va 1793-yilgi 
konsitutsiyani talab qildilar.Konventga qarshi birinchi qo'zg'lon jerminal deb 
ataldi.Ikkinchi qo'zg'olon birinchi prerial (20-may) kuni ko'tarildi.Qo'zg'olonchilar 
tarkibida milliy gvardiyaning qismlari ham qatnashdi, ammo qo'zg'olon tezda 
bostirildi.1795-yil iyulida Termidorlar konventi yangi konsitutsiya qabul qildi.Bu 
konsitutsiya respublika tuzumini saqlab qoldi,biroq inqilob qo'lga kiritgan 
yutuqlardan biri-umumiy saylov huquqiini bekor qildi, xususiy mulkchilik 
huquqini e'lon qildi, inqilob davrida qo'lga kirililgan mulklarni qonuniylashtirdi. 
Konvent o'rniga Oqsoqollar kengashi va Besh yuzlar kengashi saylandi. Bu ikki 
palata qonun chiqaruvchi hokimiyatga ega edi.Qonun chiqaruvchilar to'liq ijroiya 
hokimiyatiga ega bo'igan 3 kishidan iborat Direktoriyani sayladi.Konsitutsiya 
qabul qilinganidan so'ng tezda Konvent tarqatilib,hokimiyat Direktoriya qo'liga 
o'tdi.Direktoriyaning asosiy siyosati inqilob davrida boyib qolgan sanoatchi va 
moliyachilarning manfaatini himoya qilishga qaratilgan edi.Direktoriya 1795-yil 4-
bryumerdan so'ng 1799-yil 18-bryumergacha faoliyat ko'rsatdi. Bu davrda qishloq 
va shahar kambag'llarining ahvoli og'rligicha qolaverdi. Shu davrda Fransuada 
(Grakx) Noel Babyof (1760-1797 y.y) va uning “Tenglar jamiyati" mashhur 
bo'ldi.Babyof 
inqilobning 
dastlabki 
yillarida 
yerga 
nisbatan 
xususiy 
mulkchilikning joriy elilishiga qarshi kurashibijtimoiy tenglashtirish g'oyasini 
targ'ib qilib,o'zini Rimlik reformator Grax deb e'lon qildi.Babyof o'ldirilib,uning 
jamiyati tarqalib yuborildi.Direktoriya davrida Fransiya olib borayotgan urushlar 
xarakteri birdan o'zgardi.U Franlsiyani himoya qilish urushidan, 1797-yiidan 
boshlab, boshqa davlatlar hududini bosib olish urushiga aylandi.Napoleon 
Bonapart qo'mondonligidagi fransuz qo'shinlari Shimoliy Italiya hududini egallab, 
Avstriyaga o'tdi va 1797-yilda Kamforpomioda Avstriyani sulh shartnomasini 
imzolashga majbur qildi. Italiyaning Lombardiya viloyatini Sizalpin, Genuyani esa 
Liguriya respublikalariga aylantirib ularni Fransiyaga tobe qilib qo'ydi. Pemont 

---

51 
Fransiyaga qo'shib olindi. Venosiya, Istriya, Dalmatsiya Avstriyaga,Reynning o'ng 
qirg'og'i, Belgiya va Lonik orollari Fransiya ixtiyoriga o'tdi.Fransiyaning asosiy 
raqibi bo'lib hamon Angliya qolaverdi. Uning mustamlakachilik qudratiga zarba 
berish uchun Direkloriya Hindistonga ekspedisiya yuborish maqsadida Misrni 
bosib olishga kirishdi. Misr ekspedisiyasiga Napoleon Bonapart qo'mondonlik 
qildi. 1798 yil 20 iyunda Misr qo'shinlari ustidan fransuz armiyasi g'alaba qildi. 1 
avgustda Nelson qo'mondonligidagi ingliz floti Abukir ostonasida fransuz 
eskadreyasini tor-mor qildi. Bu fransuzlarga qarshi 1-koalisiyaning tuzilishini 
tezlashtirdi. Koalisiya tarkibiga Angliya, Rossiya, Turkiya, Neapolitan qirollogi va 
Avstriya kirdi. 1799 yil bahorida Yevropada urush yangidan boshlandi. 
Germaniyada fransuz armiyasi tor-mor qilindi. Italiyadan fransuz armiyasini 
feldmarshal 
Suvorov 
qo'mondonligidagi 
rus 
qo'shinlari 
siqib 
chiqaraboshladi.Harbiy muvaffaqiyatsizliklar va tashqi kuchlarning harbiy yurishi, 
shuningdek, 
Direktoriya 
siyosatidagi 
ziddiyatlar 
Fransiyaning 
mulkdor 
qatlamlarini tashvishga soldi. Mamlakatda qonuniy tartibning yo'qligi ma'lum 
bo'lib, xalq ommasining aksariyati hokimiyatni mustahkam qo'lga o'tishi 
lozimligini tushunib etdi. Napoleon Bonapart atrofidagi yuqori lavozimli 
harbiylarning bir qismi harbiy diktatura o'rnatishga harakat qildilar. Ular Misrda 
qo'mondonlik qilayotgan Napoleon Bonapart bilan Direkloriyaning hukumat 
doiralariga yaqin bo'igan ukasi Lyusen Bonapart orqali aloqada bo'idilar. Napoleon 
Misrdagi fransuz qo'shinini general Kleberga topshirib, 500 ta grenaderlari bilan 
Fransiyaga qaytdi.18-bryumer (1799 yil 9 noyabr) kuni qonun chiqaruvchi korpus 
majlisi shahar yaqinidagi Sen-Klu saroyiga ko'chirildi, majlisga Napoleon ham etib 
keldi. Parij safari davomida Napoleon yangi hukumatdagi lavozimlarni egallash 
to'g'risida ikkita nomzod: konstitusiyachilarning rahbari -- Emmanuel Jozef Siyes 
va moliyachi Roje-Dyuko bilan keiishib oldi. Direktoriyaning 5 ta vakili ham 
istefo berish to'g'risida Napoleonga va'da berdilar. Shu kuni Lyusen Bonapart Besh 
yuzlar kengashiga raislik qilayotgan edi. Napoleon kengash a'zosi bo'lmasa ham 
majlisda paydo bo'ldi va Napoleonning majlisda ishtirok etayotganligidan norozi 
bo'lganlarni uning grenadyorlari haydab chiqardi. Besh yuzlar kengashi a'zolari 
majlisda qolgan oqsoqollar kengashining bir nechta a'zolari bilan birgalikda 
hokimiyatni uch konsulga berish to'g'risidagi dekretni qabul qilishga majbur 
ho'ldilar. Napoleon birinchi konsul lavozimini egallab amalda barcha hokimiyat 
uning qo'ligato'plandi.