Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “milliy g’oya, ma’naviyat asoslari va huquq ta’limi” kafedrasi

JAMIYATDA SOG`LOM DUNYOQARASH VA BUNYODKORLIKNI 
TA`MINLASHDA OILA,TA`LIM, MAHALLA UZVIYLIGINI AMALGA OSHIRISH 
MASALALARI 
Aliyeva Iroda 
Navoiy olimpiya va paralimpiya 
zaxiralar kolleji o’qituvchisi 
Dunyoqarash: Dunyoga va insonning undagi o`rniga, kishilarning o`z atrofidagi 
voqelikka va o`z o`ziga munosabatiga bo`lgan umumiy qarashlat tizimi, shuningdek, bu 
qarshlarga asoslangan odamlarning e`tiqodlari,ideallar, bilish va faoliyat tamoyillari. 
Dunyoqarash kishining yoshi ,hayotiy tajribasi bilim mafkurasi bilan bog`liq. 
Jamiyatda sog`lom dunyoqarash va bunyodkorlikni ta`minlashda oila,ta`lim, mahalla 
uzviyligini ta`minlash muhim hisoblanadi.Oila biz tug`ilib o`sgan maskan kichik 
davlatchamiz hisoblanadi farzandimiz dunyoqarash,tarbiya .odob-axloq miyorlarini 
tarbiyadan oiladan oladi, bola tarbiyasiga alohida etibor qaratish lozim, bunda nafaqat ota-
onaning, balki mahallaning o`rni ham muhimligi takidlab o`tishdi. Bundan tashqari bola 
tarbiyasi dunyoqarashi o`z navbatda kelajak avlodni milliy qadriyatlar bilan tanishtirish 
vazifasini bajarishi takidlab o`tildi. 
O`z navbatida kompyuter o`yinlari haqida gapirib o`tamiz “Afsuski, bugun 
kompyuterda bolaning ongi, dunyoqarashini o`stiradigan o`yinlar juda kam. Kompyuter 
qarshisida bola deylik bino,xiyobon, bog` yaratishni o`rgansa, uning ham ongi rivojlanadi, 
ham mantiqiy fikrlashni o`rganadi. Zero bular zamirida hurmat, ezoz, tushunchalari 
mujassam . ” Birinchi galda oilada otaning rolini kuchaytirish lozim. Negaki ota oila ustuni , 
bu ayniqsa, o`g`il bolalar tarbiyasida juda muhim. 
Prezidentimiz rahnamoligida mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy , ma`naviy-ma`rifiy 
hayotida mahalla rolini kuchaytirish, huquq va vakolatlarini yanada kuchaytirishga alohida 
e`tabor qaratilmoqda.Mahalla azaldan tarbiya maskani, mehr-oqibat ahillik va totuvlik 
o`chog`i bo`lib kelgan. 
Oilalarni ijtimoiy qo`llab-quvvatlash, yoshlarni har tamonlama barkamol etib 
tarbiyalash, jamiyatda mehr-oqibat va totuvlik muhitini yanada mustahkamlashda 
mahallaning o`rni ortib bormoqda. Mahallamizda aholini ijtimoiy muhofaza qilish bilan bilan 
birga, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ni rivojlantirish, yoshlar ta`lim-tarbiyasi, oilalarni 
mustahkamlash, bandlik masalalariga alohida e`tabor qaratilmoqda. Bu vazifa larni amalga 

---

174 
oshirishda mahalla qoshidagi komissiyalar hamda keksa avlod vakillari tajribasidan samarali 
foydalanilmoqda. “Oila-mahalla-ta`lim muassasasi” hamkorlik mexanizmi, ayniqsa, yoshlar 
tarbiyasida ot-onalarning mas`uliyatini oshirish, yoshlarni turli yot g`oya va illatlardan
himoyalashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Darhaqiqat yosh avlodga zamonaviy ta`lim-tarbiya berish bilan birga, ularni milliy va 
umuminsoniy qadriyatlar ruhida, yuksak fazilat sohibi etib tarbiyalash katta mas`uliyat talab 
etadi. Ochig`ini aytish kerak, ayrim ota-onalarning nikoh va oila to`g`risidagi eskicha 
qarashlari tufayli hali hayotda o`rin topmagan, ruhan va jismonan oila qurishga tayyor 
bo`lmagan qizlarning turmushga berilishi ayanchli oqibatlarga olib kelmoqda.
Tarbiya jarayoni ishtirokchilari say harakatlarini birlashtirish maqsadida 1993 yilda 
ishlab chiqilgan oila.mahalla, maktab hamkorligi Konsepsiyasi yoshlarni istiqlol g`oyalriga 
sadoqatli, ma`naviy barkamol, vatanparvar etib tarbiyalashda keng jamoatcholik faoliyatini 
muvofiqlashtirish borasida muhim dastur bo`ldi. Mamlakatimizda keyingi yillarda qabul 
qilingan ta`lim va tarbiya to`g`risidagi qator me`yoriy hujjatlar, jumladan O`zbekiston 
Respublikasi Ta`lim to`g`risidagi Qonuni, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi bozor 
iqtisodiyoti sharoitlarida muvaffaqiyatli ishlay oladigan,mustaqil fikrlovchi kadrlarni 
tayyorlashda oila, mahalla va maktab nufuzini yanada yuqori pog`onaga ko`tarishni taqozo 
etadi.
Mamlakatimizda oilalarni har tamonlama qo`llab-quvvatlash, ayniqsa, yosh oilalar 
uchun qulay turmush sharoitini yaratish borasida amalga oshirilayotgan keng ko`lamli ishlar 
ana shu ezgu maqsadga hizmat qilmoqda. 
Bolalarni go`zal tarbiya etish uchun ota-onalarning o`zlari go`zal axloqli , tartibli 
bo`lishlari shartdir. Ota oila bosh tarbiyachi. Otaning namunasi katta. Otaning salbiy 
namunasi bolaga yomon ta`sir ko`rsatadi. Oilaviy tarbiyada bolalarning bir-biriga bo0`lgan 
munosabati xam katta rol o`ynaydi.
Bola tarbiyasida oilaning barcha a`zolari qatnashadi. Bolalar tarbiyasiga yordam 
beradigan o`zbek udumlari tavallud beshik, oila, ismu sharif, quloq tishlatishlar, o`yinlar, 
chillak, lapar, hashar, quvnoq, to`y, to`yona, dasturxon, e`tiqod, taom, fotixa, shajara 1993 
yil “Mahalla, maktab va oila hamkorligi” Oilaning bola tarbiyasidagi vazifalari 
1. Oilada sog`lom muhit bo`lishi, milliy ruh va o`zbekona turmush tarzini hisobga olish, 
farzandlar uchun ota-ona har tomonlama o`rnak bo`la olishi, farzandga ota`onasiga, Vataniga 
muhabbat tuyg`usini shakllantirish 
2. Oilada tarbiyani yaxshilash, oila a`zolarining huquq va burchlarini anglab yetishlarini va 
ularga rioya qilishlarini shakllantirish
3. Farzandlariga chuqur dunyoviy bilim asoslarini berish ma`rifiy va ma`naviy madaniyatli 
bo`lib yetishlarinin ta`minlash. 
4. Bozor munosabatlariga xos bo`lgan, kasb-hunar va iqtisodiy tushunchalarni farzandlar 
ongiga singdirish. 
5. Bolalar aqlan va jismonan sog`lom bo`lishlari uchun iqtisodiy va ijtimoiy muhit yaratish
6. Bolalar mustaqil fikrlash va o`zini dunyoqarashiga ega bo`lishi bilan bir qatorda, ularda 
istiqlol g`oyalari va milliy mafkuraga sadoqat ruhida tarbiyalash
7. Bolalar bo`sh vaqtlarini pedagogic nuqai nazardan kelib chiqib unumli tashkil qilish, 
ularga qo`shimcha ta`lim berish , kasb-hunar o`rgatish
8. Farzandlar mkaktab, mahalla , jamoatchilik oldidagi vazifalarni to`la ado etishga 
qonuniy javobgar ekanligini his qilish kabilarni o`z ichiga oladi. 
Oila kabi mahalla ham jamiyatni shakllantirishning ajralmas qismidir. Vatanimiz tarixi 
guvohlik beradiki, o`zbek jamiyatida jamoa bo`lib yashashning sinalgan shakli mahalladir. 
Mahalla so`zi arabcha “Mahallun so`zidan kelib chiqqan bo`lib ” aholi yashaydigan joy, 

---

175 
guzar, uy-joy mavzeylari degan manoni anglatadi. 
Bir bolaga yeti mahalla ota-ona degan naqldan kelib chiqib kelajak avlodni tarbiyalash
va unga ta`lim berish jarayonini amalga oshirish borasida kichik vatan bo`lmish mahallaning 
oldida quydagi vazifalar turadi : 
Mahalla faollari tomonidan tarbiya muassasalari bilan birgalikda ta`lim-tarbiya 
jarayonida amalga oshirilishi kerak bo`lgan masalalarni muhokama qilishda qatnashish; 
Mahalla o`z hududidagi ijtimoiy iqtisodiy yordamga muhtoj oilalarni aniqlab, ularni qo`llab 
quvvatlab va farzandlarini bilim va tarbiya olishga bosh-qosh bo`lishi; mahalla hududidagi
o`quv-tarbiya muassasalariga iqtisodiy va ijtimoiy yordam ko`rsatish.Mahalla hududida 
o`quv tarbiya muassasalari bilan birgalikda turli ko`rik-tanlovlar, sport musobaqalari, 
anjumanlar, bellashuvlar tashkil qilish; turli yunalishda iqtidorli bo`lgan o`quvchi bolalarni 
maktab tavsiyasiga ko`ra ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan qo`llab-quvvatlash; farzandlariga 
ta`lim va tarbiya berishda ijobiy natijalarga erishayotgan, namunali oilalar hayot tajribasini 
ommalashtirib, mahalla hududida -Oila saboqlari mashg`ulotlarini tashkil qilish. 
Berilayotgan yoki bola tomonidan qabul qilinayotgan tarbiya orqali bolada yangi 
fazilatlar 
hosil 
bo`ladi 
va 
tug`ma 
ravishdagi 
kamchiliklarni 
bartaraf 
etsa 
bo`ladi.Tarbiya,dunyoqarash doim kelajakka qaratilgan maqsadni belgilaydi.Harbir shaxs 
oilada tug`ilib, ijtimoiy hayotga mana shu o`z koshonasi orqali kirib boradi hamma tarbiya 
shu oilada boshlanadi.