Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti «davlat va huquq nazariyasi»

.
Rasmiy korporatsiya
- bu mazkur aktlarning ularni chiqaorgan organ tomonidan tizimga 
solinishidir. Norasmiy inkorporatsiya esa aktlarni maxsus vakolatga ega bo’lmagan organlar 
shuningdek xususiy shaxslar tomonidan tizimga solishdir. 
Normativ aktlarning vaqt buyicha xarakati (amal qilishi) uning qabul qilinishi hamda o’z kuchini 
yukotishi shartlangandir. Bunda uchta ahamiyatli tomoni e'tiborga olinadi:
1) qonuniy kuchga kirish momenti;
2) xarakat vaqtining tugashi; 
3) normativ akt asosida o’rnatilgan yuridik normalarning, ushbu aktni kuchga kirguniga qadar 
yo’zaga kelgan munosabatilarga nisbatan qo’llanishi. 
Qabul qilingan yoki o’rnatilgan normativ aktlarni xayotga tatbiq etishning muxim shartlaridan 
biri uning amal qilish doirasini aniq qilib belgilab qo’yishdadir. 
Normativ-xuquqiy aktlarning kuchga kirishi va amal qilish doirasi shu normativ aktlar uchun 
tegishli bo’lgan maxsus aktlarda kursatiladi. 
Shu asosda qaysi normativ aktlar kaysi xududda kuchda bo’lishi va qaysi shaxslarga nisbatan 
amalda bo’lishi va qaysi munosabatlarga nisbatan muljallanganligi belgilanadi. 
Qonunlar, farmonlar va boshqa normativ aktlarning kuchga kirish vaqti kursatilgan bo’lsa, ana 
shu belgilangan vaqtdan boshlab kuchga kiradi. 
Masalan: jinoyat kodeksi (O’z. JK) qabul qilingan vaqti 1994. 22. 9.da bo’lsa, kuchga kirish vaqti 
1.4.1995y 
Normativ-xuquqiy aktlar o’z kuchini quyidagi xollarda yo’qotishi mumkin: 
-Normativ akt muljallangan ma'lum belgilangan muddatning o’tishi bilan; 
-Normativ aktni urnini bosuvchi yangi aktning qabul qilinishi natijasida; 
-Muayyan organning ushbu normativ aktni bekor qilishdagi ko’rsatmasi bo’yicha va x.k. 
Normativ-xuquqiy aktlarning shaxslar bo’yicha amal qilishi
– bu aktlarning barcha 
fuqarolarga, fuqaroligi bo’lmagan shaxslarga, davlat organlariga, jamoat tashkilotlariga, chet el 
fuqarolariga tegishliligi tushuniladi. 

---

60 
Davlat normativ xuquqiy xuujjatlar qabul qilgandan keyin,uni turmushga qo’llaishning
muxum talablaridan biri ularning harakat doirasini belgilashdir. Ularning kuchga kiritish va
harakat doirasinibelgilash maxsus qarorlar bilan kursatiladi. Bunda normativ xuquqiy
xujjatlarning vaqt bo’yicha harakatda bo’lishi, kachon qabul qilingan qonun va kachon o’z
kuchini yo’qotish vaqti belgilanadi. O’zbekiston Respublikasida qabul qilingan qonun va 
boshqa normativ xuquqiy xujjatlarni vaqt bo’yicha kuchga kirishishni quyidagi tartibda belgilangan; 
1)O’zbekiston Respublikasining qonunlari «O’zbekston Respublikasini Oliy Majlisining 
Axborotnomasi»da gazeta, televideniya va radioga e'lon qilingandan keyin 10 kundan keyin 
Respublika xududida kuchga kiradi. 2)Agar ularning matnida yoki maxsus qaror bilan kuchga 
kirishish muddati kursatilga bo’lsa, shu kursatilgan vaqtdan boshlab kuchga kiradi. Masalan; 
O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi 1992 yil 14 yanvarda «Jismoniy tarbiya va sport 
to’g’risida» qonun qabul qildi. Oliy Kengash shu kuni maxsus qaror chiqarib, bu qonun matbuotda 
e'lon qilingan kunidan bolab kuchga kiradi deb kursatdi. 3) O’zbekiston Respublikasining Oliy 
Majlisini qabul qilgan qarorlari, Prezident farmonlari, farmoyishlari va qarorlari matbuotda e'lon 
qilinmasdan, ular amal qilish lozim bo’lgan korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, davlat organlari, 
jamoat birlashmalari va tegishli shaxslarga yuborilsa, bu holda ular olgan vaqtdan boshlab kuchga 
kiradi. 4) O’zbekiston Rnspublikasi Vazirlar Maxkamasining qabul qilgan qaror va farmoishlari, 
vazirliklar, davlat kumitalarining buyruq, qo’llainmalari, yuriknomalari, nizomlarning kuchga kirish 
muddati agar ularning matnida kursatilgan bo’lsa-yu shu kursatilagn muddati dan kuchga kiradi. 
Agar korxona, muassasalar va tashkilotlarga yuborilgan bo’lsa, ular olgan vaqtdan kuchga kiradi. 5) 
maxalliy xokimiyat organlari viloyat, shahar va tuman xalq depuatlari kengashlarining qaror va 
farmoishlari, ularni boshqaradigan xokimlarning qarorlari qabul qilinganidan keyin ularning 
matnida kuchga kirishi kursatilgan bo’lsa, shu kursatilgan vaqtdan, kursatilgan bo’lmasa ular bu 
xujjatlarni olgandan boshlab 15 kundan keyin kuchga kiradi va kishilar o’rtasida turli ijtimoiy 
munosabatlarni tartibga soladi.