Navoiy davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti fizika va astronomiya o

1-mashq. Yoritilganlikning manbagacha bo‘lgan masofaga bog‘­likligini tekshirish.

1. 
   Kerakli asboblardan quyidagi qurilma yig‘iladi. (2-rasm)
   
2. 
   Asbob burchak ko‘rsatgichi shkalaning nolinchi bo‘limiga o‘rnatiladi.
   
3. 
   Yorug‘lik manbai fotoelementdan 10 sm uzoqlikka ( 10 – bo‘lim) o‘rnatiladi.
   
4. 
   Reostat yordamida lampaga shunday kuchlanish beriladiki natijada galvonometr strelkasi eng katta og‘ishga erishsin.
   
5. 
   Kuchlanishni o‘zgartirmasdan lampani fotoelementga nisbatan har xil uzoqlikka o‘rnatib, (10 dan katta bo‘limga) bir necha bor galvanometr ko‘rsatishlarini va masofani o‘lchab quyidagi jadvalga yoziladi.
   
6. 
   

№	R (m)
1.
2.
3.
4.
5.

6. Olingan natijalardan foydalanib funksiya grafigi chiziladi va qiya burchak tangensi orqali yorug‘lik kuchi hisoblanadi:
2–mashq. yoritilganlikning nurni tushish burchagiga bog‘liqligini o‘rganish.

1. 
   a) mashqdagi 2, 3, 4 bandlar sharti takrorlanadi.
   
2. 
   Burchak ko‘rsatkichini graduslarda, tok kuchini mkA da aniqlab quyidagi jadvalga yoziladi:
   
3. 
   Lampadagi U kuchlanishni o‘zgartirmasdan fotoelementni nurga nisbatan har xil burchaklarga burab, ularga mos toklar aniqlanib jadvalga kiritiladi.
   
4. 
   Olingan natijalardan foydalanib, tokning tushish burchagiga bog‘lanish grafigi ya’ni chiziladi
   

№	^o	If (mkA)
1.
2.
3.
4.

G – galvanometr

F – fotoelement
D – diafragma
L – lineyka
3-mashq. Fototokni fotoelement yuzasini yoritilgan qismiga bog‘likligini o‘rganish.

1. 
   Oldingi ishdagi 2, 3, 4 bandlar sharti takrorlanadi.
   
2. 
   Fotoelement oldidagi maxsus joyga yuzasi 6 sm² va 3 sm² bo‘lgan diafragmalarni o‘rnatib, fototok qiymatlari yozib olinadi.
   
3. 
   Olingan natijalardan chiqadigan xulosa yozma yoki grafik usulda aks ettiriladi.
   

Nazariy qismni mustahkamlash uchun “Bilimlar ko‘zgusi” meto­didan foydalanamiz. Buning uchun talabalarni ikki guruhga bo‘lamiz va plakatda keltirilgan metoddan foydalanamiz.
-Shakl ostida 6-ballik savollar joylashgan.
-Shakl ostida 5-ballik savollar joylashtirilgan
-Shakl ostida 4-ballik savollar joylashtirilgan
-Shakl ostida 3-ballik savollar joylashtirilgan
-Shakl ostida 2-ballik savollar joylashtirilgan
-Shakl ostida 1-ballik savollar joylashtirilgan


-savollar
1. Yorug‘lik oqimi qaysi harf bilan belgilanadi?
2.Fazoviy burchak birligi?
3.Yorug‘lik kuchi formulasi qanday?
4. Yoritilganlik qanday harf bilan belgilanadi?
5.Yorug‘lik oqimi birligi qanday?
6.Yoritilganlik birligi qanday?
-savollari
1.Yoritilganlik formulasi
2.Yorug‘lik oqimi formulasi
3.Fazoviy burchak formulasi
4.Yorqinlik qanday belgilanadi?
5.Yorqinlik formulasi
6.Ravshanlik qanday belgilanadi?
-savollari -savollari
1.Fotometriya deb nimaga aytiladi? 1.Fotometrik kattaliklar qaysilar?
2.Yorug‘lik kuchi nima? 2.Yoritilganlik nima?
3.Fazoviy burchak nima? 3.Ravshanlik nima?
4.Bir lyumen deb nimaga aytiladi? 4.Bir nit deb nimaga aytiladi?
5.Yorqinlik deb nimaga aytiladi? 5.Yoritilganlikning birinchi qonuni qanday?
6.Lyuks deb nimaga aytiladi? 6.Yoritilganlikning ikkinchi qonuni qanday?
-savollari
1.Fotometrik kattaliklardan eng muhimi qanday?
2.To‘liq yorug‘lik oqimi
3.Yorug‘lik kuchi birligi qanday?
4.Nurlanuvchi sirtlarning ravshanligi uning yorqinligidan necha marta kichik?
5.Fotometr nima?
6.Yoritilganlikning ikkita qonunini birlashtirib qanday ifoda hosil bo‘ladi?
-savollari
1.Ravshanlik formulasi qanday?
2.Kosinusli manbalar nima?
3.Lambert manbalarining yorqinligi bilan ravshanligi o‘zaro qanday munosabatda (formulasi)
4.Yorqinlik birligi
5.Ravshanlik birligi
6.Yorug‘lik kuchi I bo‘lgan manbaning barcha yo‘nalishlar bo‘ylab sochayotgan to‘liq yorug‘lik oqimi Ф=4πI bo‘ladi.Butun shar sirtining yuzi S=π r²
Bu sirtning yoritilganligi qanday bo‘ladi.

Sinov savollari.

1. 
   Asosiy fotometrik kattaliklar va ularning birliklarini yozib tushuntiring.
   
2. 
   Ko‘rish funksiyasi va uning grafigi ifodasini yozing.
   
3. 
   Yorug‘likning mexanik ekvivalenti nima?
   
4. 
   Ushbu ishda yorug‘lik kuchi qanday aniqlanadi?
   
5. 
   Nima sababdan birday quyoshli kunda, qishda sovuq, yozda esa issiq bo‘ladi?
   
6. 
   Fotoelementlar deb nimaga aytiladi va ular qanday maqsadlarda ishlatiladi?
   
7. 
   Qurilmaning tavsifi keltiring.
   
8. 
   Yoritilganlik qanday aniqlanadi?