Navoiy davlat konchilik instituti nukus filiali materialshunoslik

Metall va qotishmalarning qattiqligini zarb ta'sirida shar botirish usuli bilan aniqlash.
Metall va qotishmalarning qattiqligini bu usulda aniqlash uchun 1.2 rasmda tasvirlangan pribordan (Poldi priboridan) foydalaniladi.
Poldi priborida namunaning qattiqligi quyidagicha aniqlanadi. Diametri 10 mm bo’lgan po’lat shar ham namuna 2 ga, etalon 3 ga bolqacha zarbi bilan botiriladi. Etalonning qattiqligi ma'lum bo’ladi. Etalonni sharga urgich 4 prujina 5 ta'sirida siqib turadi yirilgan holdagi pribor shari namuna ustida turadigan qilib o’rnatiladi, so’ngra priborning urgichiga bolqachaning muhrasi bilan uriladi. Bunda namunaga ham, etalonga ham sharning izi tushadi, ana shu izlar bir-biriga solishtirilib, namunaning qattiqligi quyidagi formula, yordamida hisoblab topiladi:

Bu yerda:
HB  namunaning qattiqligi;
HB_e  etalonning qattiqligi;
D  sharning diametri;
d  namunada shar qoldirgan izning diametri;
^d_e  etalonda shar qoldirgan izning diametri.

1.2 rasm. Poldi asbobi va unda namunaning qattiqligini aniqlash:
1 shar; 2 sinalayotgan namuna; 3 etalon; 4 urgich; 5 prujina; 6 korpus.

Namunaning qattiqligi odatda, formula yordamida emas, balki ilgaridan hisoblab qo’yilgan maxsus jadvallardan topiladi.

Poldi pribori og’ir detallarning, masalan, stanina, yirik pokovkalar va shu kabilarning qattiqligini aniqlashda juda qo’l keladi. Detallarning bu usulda aniqlangan qattiqligi taqribiy bo’ladi, chunki Poldi priborida detalga shar zarb ta'sirida (dinamikaviy tarzda) botiriladi, qattiqlik esa aslida, sharni statikaviy yuklanish ta'sirida botirish yo’li bilan aniqlanishi kerak.
Metall va qotishmalarni qattiqlikka sinashning amaliy jihatdan maqbul turlari quyidagilar Brinell, Rokvell, va Vikkers usullarini ko‘rib chiqamiz.