Navoiy davlat konchilik instituti nukus filiali materialshunoslik

Brinel usuli bo‘yicha qattiqlikka sinash jadvali.

№	Materialning nomlanishi	Sharchaninig diametric D (мм)	Yuklanish Р (кГ)	Izning diametri d (mm)			Brinell bo‘yicha qattiqlik qiymatlari НВ
				d1	d2	d3	1	2	3	O‘rtacha qiymati
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1.
2.
3.

Nazorat savollari.
1. Qattiqlik deb nimaga aytiladi?
2. Qattiqlik qanday aniqlanadi?
3. Qattiqlikni aniqlashdan maqsad nima?
4. Brinell priborini ishlash prinsipini aytib bering?
5. Sharning diametri va yuklanish orasida qanday bog’liqlik mavjud?

8-TAJRIBA ISHI
METALL QUYMALARDA UCHRAYDIGAN NUQSONLAR, ULARNING HOSIL BO`LISH SABABLARI OLDINI OLISH TADBIRLARI.
Ishdan maqsad: quymalar nuqsonlari turlarini va chizmaga muvofiq yaroqli quymani aniqlash (qopqoq АЛ4 alyuminiy qotishmasidan tayyorlanadi)
Ishni bajarish uchun kerak bo‘ladigan uskuna, materiallar va asboblar:

1. 
   АЛ4 alyuminiy qotishmasidan tayyorlangan qopqoq
   
2. 
   0,05 yoki 0,01 mm aniqlikdagi shtangentsirkul.
   
3. 
   G‘adir budirlik (шероховатость) namunalari
   
4. 
   30 marta kattalashtiruvchi lupa.
   
5. 
   Ish bo‘yicha hisobot jadvali.
   

Ishni bajarish tartibi

1. 
   Ishning bayoni bilan tanishish.
   
2. 
   Tayyor detal chizmasi va quyma chizmasini o‘rgvnish. Texnik shartlar bilan tanishish.
   
3. 
   Quymalarni ko‘zdan kechirish, nuqsonlarni topish va ularni yo‘qotish imkoniyatlarini aniqlash.
   
4. 
   O‘lchashlar o‘tkazish va quymalar yaroqliligini o‘lchamlar bo‘yicha aniqlash.
   
5. 
   Ish bayonnomasini rasmiylashtirish.
   

Uslubiy ko‘rsatmalar.
Talabalar tegishli bo‘lim bo‘yicha ma'ruzalarni tinglagan deb hisoblanadi. Tajribaxonada talabalar ishining bayoni va quymalarni (yaroqli va nuqsonlilarini) olishadi. Ishni 2-3 kishidan iborat kichik guruhlarga bo‘lib bajarish tavsiya qilinadi, bu nuqsonlarni ancha keng muhokama qilish va ishda qo‘yilgan savollarga nisbatan to‘la javob berish imkoniyatini beradi.
Qiynalgan hollarda talabalar ilovada keltirilgan tushuntirishlardan foydalanishlari mumkin.

Gost bo‘yicha talablarga to‘la rioya qilinib ish bajarilsa, quymani sifatini tekshirish va nuqsonni oldini olishning imkoni bo‘ladi.

Tekshirishning ba’zi bir usullari:

1. 
   Ko‘z bilan qo‘ymani har bir tomonini ko‘rish. O‘lchamlari va og‘irligini aniqlash.
   
2. 
   Kimyoviy tahlil. Metallni kimyoviy tarkibini uni erish davomida ekspress va spektrial usullar bilan aniqlanadi. Shixtani tarkibi bir xilligini doimo erish davomida bir necha eritishdan so‘ng nazorat qilinadi.
   
3. 
   Mexanik xususiyatini aniqlash. Bunda quymani yoki quymadan tayyorlangan namunalar sinab ko‘riladi. Bunda cho‘zilishga mustahkamlik chegarasi, nisbiy cho‘zilganligi, nisbiy cho‘kishi va oquvchanligi chegarasi cho‘yan quymalar uchun egilishga mustahkamlik chegarasi ham aniqlanadi.
   
4. 
   Bosim ostida, suv, par sharoitida, kislota, ishqor sharoitida uning zichligi aniqlanadi.
   
5. 
   Metalni strukturasi maxsus namunalarni silliqlab, mikraskopda tekshiriladi.
   
6. 
   Quymani ichki tuzilishini, rokavina, bo‘shliq, gaz rokavina, yoriq, metalmas qo‘shimchalar, rentgen tahlili, ultra tovush usuli va radioaktiv nurlar yordamida tekshiriladi.
   
7. 
   Magnit defektoskopda nuqsonni aniqlashda namuna ustiga magnit kukuni (poroshogi) sepilib, detal magnitlanadi. Bunda ichi bo‘sh rakovina joyda magnit chiqindilari buziladi.