Navoiy davlat konchilik instituti nukus filiali materialshunoslik

О‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA О‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


NAVOIY DAVLAT KONCHILIK INSTITUTI
NUKUS FILIALI



MATERIALSHUNOSLIK va KONSTRUKSION MATERIALLAR TEXNOLOGIYASI


fanidan
Tajriba ishlarni bajarishga doir


USLUBIY
KO’RSATMA

NUKUS- 2021 y

Mazkur uslubiy ko‘rsatma 5320200 «Mаshinаsоzlik tеxnоlоgiyasi, mаshinаsоzlik ishlаb chiqаrishni jihоzlаsh vа аvtоmаtlаshtirish» ta’lim yo`nalishi bakalavr bosqich talabalari uchun mo‘ljallangan.

Tuzuvchilar:

B.Sh.Qodirov NavDKI NF “Tabiiy va umumkaspiy fanlar” kafedrasi stajyor o’qituvchisi

Uslubiy ko‘rsatma «Tabiiy va umumkasbiy fanlar» kafedrasining

№ «___»________ 2021 y. Yig‘ilishida muhokama qilingan va ma’qullangan.
Uslubiy ko‘rsatma Navoiy davlat konchilik instituti Nukus filiali O‘quv uslubiy kengashining
№ «___» _________ 2021y. Yig‘ilishida muhokama qilingan va tasdiqlanib o‘quv jarayonida qo‘llashga tavsiya etilgan.
Taqrizchilar:
Axmedov Xasan Islomovich – NavDKI “Mashinasozlik texnologiyasi” kafedrasi dotsenti.

“Tabiiy va umumkaspiy fanlar”

kafedrasi mudiri _____________F.Xudoyberdiev
1-TAJRIBA ISHI
YUMSHATILGAN PO'LATLARNING UGLEROD MIQDORI
O`ZGARISHI BO'YICHA QATTIQLIGINI ANIQLASH
Nazariy qism.
Sanoatda ishlatiladigan materiallar har-xil mexanik xossalarga ega. Eng ko'p ishlatiladigan va aniqlash oson bo'lgan mexanik xossa bu qattiqlikdir.
Qattiqlik bu sinalayotgan materialning unga boshqa qattiqroq jism botishiga qarshiligidir. Po'latning qattiqligi ularning tarkibiga va struktura holatiga ya'ni ichki tuzilishiga bog'liq. Qattiqlikni aniqlashning bir nechta usullari mavjud, lekin biz ushbu ishda ularning ikki usuli bilan tanishamiz:

1. 
   Brinell usuli (HB);
   
2. 
   Rokvel usuli (HRC);
   

1.Qattiqlikni Brinell usuli bo'yicha aniqlash. Bu usul shunga asoslanadiki, metalning tekis yuzasiga, nagruzka ta'siri ostida sharcha botiriladi. Sharchani diametrini va nagruzka kattaligini material qalinligini va uning qattiqligiga qarab tanlanadi.
Sinash qo'yidagicha olib boriladi: Qattiqligi o'lchanadigan na'muna yuzasini jilvirlash qog'ozi va egov bilan tozalanadi. Na'muna pribor stanogiga quyilib, Brinell priborining shpindeliga joylashtirilgan sharcha bilan tegishgancha ko'tariladi. (dastlabki nagruzka).
Keyin og'irlik tushib sinalayotgan metall na'munaga sharchani botiradi. Na'munaning yuzasida sharchaning izi qoladi (rasm 1.1). Iz qanchalik katta bo'lsa, material shunchalik yumshoqdir. Qattiqlikni son qiymati quyidagicha aniqlanadi: iz diametri lupa yordamida o'lchanib, uning qiymatidan jadvalda to'g'ri keladigan qattiqlik soni topiladi. Bu usulning afzallik tomonlari shuki, u juda oddiy va o'lchash aniqligi yuqoridir. Bu usul bilan qattiqligi HB = 450 bo'lgan materiallar qattiqligini o'lchash tavsiya etilmaydi. Masalan: toblangan po'latlami, chunki o'lchash vaqtida sharcha deformatsiyalanishi mumkin va material qattiqligi son qiymatini aniqlab bo'lmaydi.
2. Qattiqlikni Rokvell bo'yicha o'lchash. Rokvell usulida olmos konus yoki po'lat sharchaga kuch ta'sirida botish chuqurligiga qarab qattiqlik aniqlanadi.
Qattiqlikni olmos konus bilan o'lchashda nagruzka 150 kg yoki 60 kg bo'lishi mumkin. Bunda qattiqlik qiymati, pribor indikatorining qora shkalasida ko'rsatiladi. Qattiqlik HRC va HRA belgilanadi.HRA qiymatini HRC ga quyidagi formula orqali o'tkazilishi mumkin.
HRC = 2 HRA-104

HRC va HRA shkalalarida qattiqligi yuqori bo'lgan materiallar o'lchanadi. Qattiqligi yuqori bo'lmagan materiallar uchun po'lat sharchasidan foydalaniladi ( bunda nagruzka 100 kg ni tashkil etadi).
Bu holda qattiqlik tsiferblataning qizil В shkalasi soni bilan xarakterlanadi va HRB bilan belgilanadi.
Rokvell priborining ishlash printsipi 1.2 rasmda ko'rsatilgan.





1.1 rasm. Brinell priborining sxemasi.
Tekshiriladigan na'muna stolga qo'yiladi. Stol strelkasi bo'yicha maxovikni aylantirib, stolni va na'munani olmos konusli g'ilofga tegkancha ko'taramiz. Indikatorning kichik strelkasini qizil nuqtagacha va katta strelkasini vertikal holgacha etmaguncha maxovikni aylantiramiz.