Navoiy davlat konchilik instituti nukus filiali materialshunoslik

5-TAJRIBA ISHI
RANGLI METALLAR VA QOTISHMALARNING MIKROANALIZI.
Nazariy qism.
Mis va uning qotishmalari. Mis qizg'ish rangli metall, uning issiqlik va elektr o'tkazuvchanligi boshqa metallarga nisbatan ancha yuqori (kumushdan keyingi). Sanoatda mis har xil tozalikda quyidagi markalar bo'yicha ishlab chiqariladi.
7.1 jadval.

№	Misning markasi	MOO	MO	M,	M2	M3	M4
	Misning tozaligi	99,99	99,95	99,9	00,7	99,5	99,0

quyma va yumshatilgan misning strukturasi (ichki tuzishilishi) ko'p qirrali (poliedrik) donalardan iborat. Bosim ostida ishlov berilgan va yumshatilgan misning strukturasi esa ko'p qirrali, hamda siljish chegarasi yuzaga chiqqan kristallardan iborat (7.1 rasm)


7.1 rasm. Bosim ostida ishlov berilgan va yumshatilgan misning strukturasining sxemasi Bosim ostida ishlov berilgan misning mexanik xossalari quyidagicha:
_g = 240 МПа;
_0.2 = 50 МПа = 45%
Misdan ko'pincha elektr o'tkazuvchan material sifatida (struktura) foydalaniladi.
Latun.
Latun deb misning rux bilan qotishmasiga aytiladi. Amalda tarkibida 45%gacha rux bo'lgan qotishmalar ishlatiladi.
Latunlar «Л» xarfi bilan va undan keyin yozildaigan, latundagi misning miqdorini bildiradigan, sonlar bilan belgilanadi. Masalan: Л60 markali latunning tarkibida misning mikdori 60%ni tashkil qiladi.
Latunlar ikki turga bo'linadi: a) quyma latunlar; b) bosim ostida ishlov beriladigan latunlar.
Bosim ostida ishlov beriladigan latunlar. Bu latunlar ikki turga bo'linadi.
1. - latunlar. Bu latunlarning tarkibiga ruxning mikdori 39% gacha bo'lib, ularning strukturasi asosan ruxning misdagi qattiq eritmasi bo'lgan -kristallardan iborat (7.2. rasm) a-qattiq eritmaning kristallarining rangi har xil bo'lishiga sabab ularning namunalarining yuzasiga har xil kristallografik yuzalari bilan chiqishida va bu yuzalarning kimyoviy eritma (reaktiv) ta'sirida bir xilda emirilmaslikda (kristallarning anizotropik xossalari).
7.2 rasm. Bosim ostida ishlov berilgan va yumshatilgan - latunning strukturasining sxemasi
-qattiq eritmaning kristallarning rangi har xil bo'lishiga sabab ularning namunaning yuzasiga xar xil kristalografik yuzalari bilan chiqishda va bu yuzalarning kimyoviy eritma (reaktiv)ta'sirida bir xilda emirilmasliklarida (kristallarining anizotropik xossalari).
-latunlar quyidagi markalar bo'yicha ishlab chiqariladi: L60, L63, JI68, Л70, Л80,Л85,Л90,Л96.
-latunlar juda yumshoq. Ulardan bosim ostida ishlov berilib xar xil xomashyo materiallar: yupka list, falbge, lenta, truba, sim va boshqalar ishlab chiqariladi.
2. + latunlar. Bu latunlarning tarkibida ruxning miqdori 39-45% orasida. Ularning strukturasi ikki xil qattiq eritmalarinng (a va P) kristallaridan tuzilgan (15.3 rasm)
+ - latunlar a -latunlarga nisbatan ancha mustaxkamrok lekin plastikligi kam qotishma. Bu latunlardan bosim ostida ishlov berish yo'li bilan yoki qirqib ishlash yo'li bilan har xil detallar ishlab chiqariladi. Bu latunlardan eng ko'p tarqalgan markasi Л59