Навоий кон металлургия комбинати

Ёритилганликни тажриба асосида аниқлаш услуби
Фотоэлемент ёритилганлиги ўлчанадиган жойга ўрнатилади. Гальванометр кўрсаткичининг жойига қараб, ўлчанаётган ёритилганликка тўғри келадиган люкс миқдори аниқланади.
Ёруғлик фильтрларини ўрнатиш ёки алмаштириш қуйидагича амалга оширилади: фотоэлемент қопқоғи соат кўрсаткичига тескари тиргаккача айлантирилади ва олинади, тахланади ёки ташқари тарафига тамғаланган поғонали ёруғлик фильтри алмаштирилади ва қопқоқ тескари тартибда кийгизилади.
Поғонали ёруғлик фильтри ёрдамида ёритилганликни ўлчаш қуйидаги тартибда амалга оширилади:
а) гальванометр бўйича люкс миқдори белгиланади;
б) олинган люкс миқдори ушбу поғонали ёруғлик фильтрининг рақамли кўпайтиргичига кўпайтирилади. Натижада ёритилганликнинг қиймати люксда олинади.

3
-расм. Ю–16 туридаги люксметрнинг принципиал схемаси
4-расм. Тажриба ишининг принципиал схемаси
Селенли фотоэлемент кучли ёруғлик манбалари таъсирида «толиқади» ва унинг сезгирлиги камаяди, шунинг учун фотоэлементни юқори ёруғликда очиқ ҳолда қолдирмаслик керак, агар люксметр фотоэлемент сезгирлигининг камайишини кўрсатса, унда люксметрни қайтадан даражалаш лозим.
Ўлчаш вақтида шуни ёдда сақлаш керакки, люксметрнинг инерция қобилияти бор, шунинг учун ўлчаш вақтида кўрсаткичнинг турғун ҳолатини кутиш керак.
Ёруғлик оқимининг оғиш бурчаги 60⁰ дан юқори бўлганда, асбобнинг кўрсаткичи косинус қонунига тўғри келмайди, бундай ўлчовларда фотоэлементни оқимга перпендикуляр қўйилади ва унинг кўрсаткичини фотоэлементнинг уфққа (горизонт) оғиш бурчаги косинусига кўпайтириш керак. Шундай қилиб, ёритилганлик горизонтал текисликда аниқланади.


Ёруғликни ҳисоблаш йўли билан аниқлаш услуби
Ҳисобда ёритилганликнинг тўғри ва қайтарилган таркиблари алоҳида аниқланади. Умумий ҳолда, ёритилганлик (Е) икки таркиблар (тўғри ва қайтарилган) йиғиндисидан иборат:

бу ерда: Е_Т.Ё. – ҳисобий текисликдаги ёритилганликнинг тўғри таркиби;
Е_Қ.Ё – ҳисобий текисликда ёритилганликнинг қайтарилган таркиби.
Горизонтал текисликда ёритилганликнинг тўғри таркиби қуйидаги ифода билан аниқланиши мумкин (ҳар бир чироқдан)

бу ерда: - маълум йўналишдаги ёруғлик кучи

- захира коэффициенти (берилган хона учун К=1,3);
- ёритгичнинг вертикал ўқи орасидаги бурчак;
Н_Ҳ – ҳисобий баландлик (ёритгичдан ҳисоб текислигигача бўлган масофа)
Ёритгичлар учун нинг қийматлари ёруғлик оқими 100 лм бўлган шартли чироқ учун берилган, шунинг учун бу қийматни чироқнинг ҳақиқий ёруғлик оқимига қайта ҳисоблаш керак:

бу ерда: Ф_ч..ҳ- чироқнинг ҳақиқий ёруғлик оқими, лм.
Ёритилганликнинг қайтарилган таркибини қуйидаги ифода билан аниқлаш мумкин:

бу ерда: n - ёритгичлар сони;

Ф_ч- чироқнинг ёруғлик оқими, лм
ёритгичнинг ФИК;
- қайтараётган сиртга тушаётган оқим қисми.
_урт- қайтариш коэффициентининг ўртача қиймати.
Ф_п- полга тушаётган қайтарилган оқимнинг қисми, лм
S_ҳ- ҳисоб юзаси, м²
К- захира коэффициенти.
Қайтараётган сиртга тушаётган оқим қисми аниқланади:
_ҳ
бу ерда: n-назорат нуқталари сони;
Ф_ё - ёритгичларнинг ёруғлик оқими, лм.
Полга ёки ҳисоб нуқтасига тушаётган қайтарилган оқимнинг қисми аниқланади:
Ф_п=1/1+2Н(А+В)/АВ

бу ерда: Н - хона баландлиги, м

А, В -хонанинг эни ва узунлиги, м
Қайтариш коэффициентининг ўртача қиймати ушбу ифода билан аниқланади:

бу ерда: - деворнинг қайтариш коэффициенти, (0,3);

_ш- шифтнинг қайтариш коэффициенти (0,5);
S_д –деворнинг юзаси, м²
S_ш- шифтнинг юзаси, м²