National researches of uzbekistan: conferences

Февраль 2022 10-қисм
Тошкент
‘‘ЎЗБЕКИСТОНДА МИЛЛИЙ ТАДҚИҚОТЛАР: ДАВРИЙ АНЖУМАНЛАР:’’
AQLIY NUQSONLI BOLALARNI TARBIYALASHDA MAXSUS MAKTABGACHA 
TA’LIM TASHKILOTLARI HAMDA OTA-ONALAR HAMKORLIGI
Saidova Sayyora Usmonxodjayevna
Toshkent shahar Olmazor tumani
522-KTIMTT defektolog-oʻqituvchisi
Annotatsiya: 
ushbu maqolada alohida yordamga muhtoj ya’ni aqliy nuqsonli bolalar va ularda 
kuzatiladigan ruhiy holatlari xususida ma’lumotlar berilgan. 
Kalit so‘zlari
: aqliy zaif bolalar, intellekt, tafakkur, korreksion ta’lim
. 
Hozirgi kunda yurimizda ta’lim tizimini takomillashtirishga, xususan, yordamga muhtoj bolalar 
ta’lim tarbiyasiga ham alohida e’tibor berilib kelinmoqda. Korreksion ta’lim tarbiya bolaning 
jismoniy va ruhiy xususiyatini hisobga olib tashkil etilsa, imkoniyati cheklangan bolaning 
rivojlanishida kutilgan ijobiy o‘zgarishlar ro‘y beradi. 
Bolaning intellektual, ya’ni aqliy rivojlanishida turli nuqsonlar kuzatilishi mumkin. Aqli zaif 
bolalar markaziy asab sistemasining organik kasalliklari natijasida bilish faoliyati pasayib ketishi 
bilan boshqa alohida yordamga muhtoj bolalardan farq qiladilar. Aqliy nuqson bola markaziy asab 
sistemasining ona qornidaligi davrida, tugʻilish vaqtida va tugʻilgandan to uch yoshgacha boʻlgan 
davr ichida shikastlanishi, kasallanishi natijasida kelib chiqadi.
Aqliy nuqsonli bolalar vaziyatni yetarli darajada anglay olmaydilar, xatti-harakatlarni vaziyatga 
qarab, adekvat o‘zgartira olmaydilar. Ularda o‘z-o‘ziga va atrofdagilarga nisbatan tanqidiy 
munosabat birmuncha sust bo‘ladi. Maktabgacha yoshdagi bolaning aqliy rivojlanishida nuqsoni 
bo‘lganda bosh miyaning organik jarohalanishi tufayli bilish jarayonlarining turg‘un pasayishi 
ko‘zga tashlanadi. Buning natijasida bolalarda chuqur aqliy orqada qolish, nutq, motorika, diqqat 
e’tiborning buzilishi bilan murakkablashadi. Shuningdek eshitish, ko‘rish, tasavvur qilish, atrof-
muhitga mo‘ljal olish va o‘z-o‘zini to‘g‘ri idora qilish qobilyatlari buzilgan bo‘ladi. Shuning 
uchun ham maktabgacha yoshdagi aqliy rivojlanishi orqada bo‘lgan bolalarning korreksion ta’lim 
tarbiyasi murakkab va o‘ziga xos hisoblanadi. Agar bunday bolalarga oilada noto‘g‘ri tarbiya 
berilsa, qo‘pol munosabat ko‘rsatsa ulardagi kamchiliklar ortishi yoki ikkilamchi nuqsonlar paydo 
bo‘lishi mumkin.
Hozirgi kunda respublikamizda alohida yordamga, maxsus ta’limga muhtoj bolalar ta’limi, 
ularning nuqson turlari va uning darajalarini inobatga olgan holda, aqli zaif, ruhiy rivojlanishi 
sustlashgan, nutqida, ko‘rishida va eshitishida nuqsoni bo‘lgan bolalar yo‘nalishi bo‘yicha 
korreksion ta’lim tashkil etilgan. Aqli zaif bola yordamchi maktabda tahsil olar ekan, o‘z-
o‘zidan oila va maktab hamkorligi yo‘lga qo‘yiladi. Bu hamkorlik aqliy jihatdan nuqsonli bolani 
tarbiyalayotgan ota-onalarning tibbiy, pedagogik, psixologik savodxonligini oshirishda qulay 
imkoniyatdir. Eng avvalo maktabgacha yoshdagi aqliy rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bola 
tarbiyasini uning oilasidan, ota-onasi bilan suhbat va metodik maslahatlar berishdan boshlash 
lozim. 
Ota-onalarga quyidagilarni tushintirish kerak: 
a) bola kun tartibini to‘g‘ri va aniq tashkil etish; 
b) bola bilan muloyim, bosiq muomalada bo‘lish;
c) bola berilgan vazifani bajarishdan bosh tortganda uni majburlamay boshqa faoliyat turiga 
jalb qilish;
d) bola oldida doimiy tinch ohangda gaplashish, uni ham baqirmay muloyim gapirishga 
o‘rgatish;
e) bolani ortiqcha maqtamaslik va uning qaysarliklariga ko‘z yummaslik. 
Aqliy rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalarda mustaqil ravishda kattalar va tengdoshlari bilan 
muloqotga kirishib, atrof-muhitni idrok etish qobilyatiga ega bo‘lmaydilar. Bunday bolalarning 
o‘zlashtirish doirasi tor, lekin maqsadga yo‘naltirganda korreksion pedogogik mashg‘ulot 
qanchalik erta ko‘rilsa, bu boladagi bor imkoniyatni oshirishga yaxshi samara beradi. Aqliy 
rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar bilan ishlashda kompleks guruhli mashg‘ulotlar o‘tkazish, 
mashg‘ulotlarda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish, bosh vaqtlarda o‘zlashgan 
bilimlarni mustahkamlash, lug‘at boyligini oshirish, predmetlarni vazifasi bo‘yicha amaliyotga 
tadbiq etish ishlarini olib borishda ota-onalarni jalb etish kerak bo‘ladi.

---

22