Nasrullayeva Layloning “Nurota tumanidagi ayrim oykonimlarning lisoniy tahlili”

Zootoponimik oykonimlar – hayvon nomlari bilan atalgan aholi yashash joylari. Bunday oykonimlar tarkibida ayg’ir , baliq , bahrim , biya, burga , burgut , buvra , bug’ra , bo’ri , do’lta (sirtlon) , ilon - jilon, laylak , kirpi, malax ( tojikcha , chigirtka galasi) , ot, tuya , chag’a , chovli , shag’ol , echki , eshak, qarsak , qarchig’ay , qarg’a, qulo , g’ajir kabi nomlar uchraydi. Bunday oykonimlar hammasi bo’lib bir necha o’ntani tashkil etadi xolos. ¹¹

Ba’zi o’rinlarda zootoponimlarni farqlash qiyinlashadi. Buning sababi esa, bir qancha urug’ – aymoq vakillari ba’zi hayvonlarni muqaddas bilishadi va o’zlarining kelib chiqishlarini ularning nomi bilan atashadi (bir qancha urug’ – aymoq vakillari falon hayvondan tarqalganmiz deb , ularni muqaddas bilishgan ). Bunday toponimik hodisa “totem” deb ataladi. Masalan , bahrin (lochinning olg’ir turi) , bug’ra – buvra , ilon , chovli ( ov qushi ) , qarsak ( cho’l tulkisi ) kabi urug’lar ma’lum. O’zbek urug’lari orasida “burqut” urug’i bor. Bu ham aslida burgut nomini bildirsa kerak. Etnonimi inobatga olsak , burqut nomi burgutdan olingan degan xulosa chiqarsak bo’ladi.
Uzoq tariximizga yuzlanadigan bo’lsak , insonlar hayoti azaldan ham tabiat bilan chambarchas bo’lgan. Tabiiy geografik nomlar ham hozirgiga nisbatan katta o’rin tutgan. Yurtimiz hududida quyidagi zoooykonimlarni uchratishimiz mumkin:
Ayg’ir, Ayg’irtepa , Baliqli , Baliqchi , Baliqko’l , Bahrin , Bahrinsoy ,Bedana , Beshechki, Biya , Biyasig’mas , Burgali , Burgutqal’a , Bo’risoy , Bo’ritepa , Do’lta, Do’ltali , Ilonli , Jilontamg’ali , Kapriko’l , Laylakon , Malaxteza , Otchopar, Oqtuyali , Oqbuvra , Oqechki , Qarsaqli , Qarchig’ay, Qarg’alar, Qarg’atepa , Qulonxona , Qulonqoq, Qulonchi, Qushqo’ndi, Tuyatortar , Tuyaqisildi , To’ng’iztaroq , G’ajir , Shag’ol , Shag’olak , Chig’ali , Chigirtkali , Chovli , Chovlisoy va shu kabilar.

2. 
   Kishilarning xo’jalik faoliyati bilan bog’liq ijtimoiy – iqtisodiy oykonimlar.
   

Kishilarning xo’jalik faoliyatini, mehnat taqsimotini ko’rsata olgan qadimgi kasb – hunar nomlari bilan bog’liq oykonimlardan misollar keltiramiz : Aravakashlar, Asalchi , Astarbof , Attoron , Ayoqchi (idsih – tovoq ustasi) , Ayoqchiovul , Bog’bon , Baydoqchi (bayroqchi) , Baqirchi (miskar) , Baliqchilar , Baliqchimahalla , Baxmalbof , Baxshilar , Baxshiyon , Bedazor , Bofandalar (to’quvchilar) , Bilamixchi (atala – “bo’lamiq” sotuvchilar) , Binokor , Boyliq , Bo’zachi , Bo’zchi, Bo’yrabof , Bo’yrachi , Bo’yoqchi , Gilambof , Go’spandjallob (qo’y go’shti sotuvchi qassob) , Daqqobi (kunchi) , Darg’a , Darg’ovul , Darg’alilar (qayiq boshqaruvchi, kema kapitani) , Darbozlar , Dorigar (Dori – darmon tayyorlovchilar) , Dodxo , Dasturxonchi , Devorzan (paxsachi) , Degrez , Elchi , Ipakchi , Jevachi (sotuvchi) , Harrotlar (taroqchilar) , Kamongaron (o’q – yoy yasovchi) , Kirakashxona , Karvonguzar , Kosagar, Kosagaron , Kulolon , Kuloltepa , Kundakor , Ko’nchi , Mokisozon (moki ustasi) , Mamiqgul (paxtakor) , Mergan , Mergancha , Mizado’zon ( etikdo’zlar) , Miroblar , Mixchagar ( mix yasovchi usta) , Mixchagaron , Murdasho’ylar , Nog’orachi , Nalbandon (taqachilar) , Namadgaron (kigiz ustasi) , Nonvoyon , Nospurush , Nurchilar , Olachabop , Podachi , Polizchi , Ponsat (tojikcha, “beshyuz” - amaldor) , Paxtakesh , Paxtakor , Pillakor , Pichoqchi, Piyozkoron , Po’latchi , Po’stindo’z , Qamchinbof , Qamishchi , Qassobon , Qiymado’z , Qushbegi , Qutisozon (sandiqchi) , Qo’rchin (o’q – dori ombori qorovulu) , Qo’shtegirmon, Sabzikor , Sobungaron , Sarbozor , Saqachi (kanallarning bosh inshooti ustalari - Xorazm) , Salloq (molning terisini shilib oladigan qassob) , Somsapaz , Surmachi , Tandirchi , Taqido’z (do’ppi tikuvchi) , Tirgaron (o’q – yoy ustalari) , Ustaovul , Ustaliq , Vaximkor ( vaqfkor, vaqf yerlarida ishlaydigan dehqon) , Yuzikchi , Yomchi , Zargarlar, Zargaron, O’qchi , O’rmonchi , G’aznachi , G’allachi Sholikor , Shifokor , Charmgar (ko’nchi ), Cho’yinchi (degrez) kabi ko’plab oykonimlar tarixdan qolgan iqtisodiy , sotsial – iqtisodiy geografiyasining namunasi sanaladi.

2.