Namangan muxandislik texnologiya instituti

3. Iqtisodiy tahlilda ko’’ o’lchovli taqqoslash


Ko’’ o’lchovli qiyosiy tahlil korxonalar faoliyati natijalarini kom’leks­ yoki umumiy baholash uchun zarur. Korxonani moliyaviy risk darajasini baholash uchun ko’’ o’lchovli tahlilni yuqori turuvchi boshqaruv organlar, shuningdek, investorlar va banklar amalga oshiradi.
Korxonalar faoliyati natijalarini umumlashtiruvchi baholash odatda barcha ko’rsatkichlar bo’yicha olib boriladi. Biroq bunday kom’leks baholashni amalga oshirish ancha murakkab. Misol uchun, tahlilga qilinayotgan korxona mehnat unumdorligi darajasi bo’yicha boshqalar o’rtasida 1-o’rinni egallaydi, ishlab chiqarish tannarxi bo’yicha — 3, rentabellik darajasi bo’yicha — 5 va hakazo.
Xo’jalik faoliyati natijalarini bir xil baholanishini tahminlash uchun «o’rinlar summasi» metodiga asoslangan integral ko’rsatkichlarni hisoblash algoritmi keng qo’llaniladi. Lekin bu metodika jiddiy nuqsonga ega: ularda muayyan ko’rsatkichlar salmog’i va ularning darajasidagi farq hisobga olinmaydi.
Evklid masofalari metodida tuzilgan ko’’ o’lchovli qiyosiy tahlildan foydalanish yanada mos va istiqbolli yondashuv hisoblanadi. U har bir korxonaning nafaqat mutlaq ko’rsatkichlar kattaliklarini, balki ularning etalon korxonaning ko’rsatkichlariga yaqinlik darajasini hisobga olishga imkon beradi.
Ko’’ o’lchovli qiyosiy tahlil masalalari yechimining amaliy jihatini ko’rib chiqamiz.
1-bosqich. Tizim ko’rsatkichlari asoslanadi, ular bo’yicha korxonalar xo’jalik faoliyati natijalar baholanadi, bu ko’rsatkichlar bo’yicha mahlumotlar jamlanadi va boshlang’ich mahlumotlar matritsasi shakllanadi (8-jadval). Boshlang’ich mahlumotlar ham korxonaning muayyan sanaga ahvolini, ham korxonaning faoliyat dinamikasini tavsiflovchi surhat ko’rsatkichlarini aks ettiruvchi va o’sish koeffitsientlari ko’rinishida keltirilgan moment ko’rsatkichlari shaklida bo’lishi mumkin. Bir vaqtning o’zida ham moment, ham surhat ko’rsatkichlarini o’rganish mumkin.
8-jadval
Boshlang’ich mahlumotlar matritsasi