Namangan muxandislik texnologiya instituti

Mutlaq va nisbiy ko’rsatkichlarni hisoblash usuli

Iqtisodiy tahlilda ko’rsatkichlarni o’rganish mutlaq miqdorlardan foydalanish bilan boshlanadi. Misol uchun, mahsulot ishlab chiqarish hajmi (natural va qiymat o’lchovlarida), tovar aylanish hajmi, mahsulot ishlab chiqarish tannarxi, yal’i tushum, ishchilar soni va hakozo. Mutlaq ko’rsatkichlar hodisa birliklarning o’lchov, og’irlik, hajm, davomiylik, maydon, qiymat va b. boshqa hodisalarning o’lchamiga nisbatsiz miqdoriy o’lchovini aks ettiradi, nisbiy esa —kattaliklar o’rganilayotgan hodisa va kattaliklarning boshqa davr yoki boshqa obhekt bo’yicha olingan qandaydir boshqa hodisa yoki kattaliklarga nisbatini ifodalaydi.

Mutlaq miqdorlarsiz tahlil ishlarini amalga oshirib bo’lmaydi. Iqtisodiy tahlilda mutlaq miqdorlar voqelikni bilish, tushunish, o’qish va o’rtacha hamad nisbiy ko’rsatkichlarni hisoblashda asosiy axborot bazasi bo’lib foydalaniladi. SHuningdek, mutlaq o’zgarish iqtisodiy tahlilda muayyan ko’rsatkichni avvalgi davrlarga nisbatan mutloq miqdordagi farqlarini ko’rsatib beradi (15-jadval).
Nisbiy ko’rsatkichlar bir xil tur va mazmundagi ko’rsatkichlarni o’zaro nisbatini aniqlab foiz, koeffitsient, indeks ko’rinishida aks ettirib beradi. Ushbu usul reja bajarilishi, o’sish surhatlari hamda salmog’lar asosida voqeliklarni tarkibiy tuzilish holati kabilarni o’rganishda keng qo’llaniladi (15-jadval). Nisbiy ko’rsatkichlar bir kattalikni boshqasiga bo’lish natijasida olinadi va u taqqoslash bazasiga qabul qilinadi. Bu reja, bazis yil, boshqa korxonaning, o’rtacha sohaviy mahlumotlari va b. bo’lishi mumkin. Nisbiy kattaliklar koeffitsientlar (baza 1) yoki foizlar (baza 100) shaklida ifodalanadi.


15-jadval
“Mustaqillik” fermer xo’jaligi mulkining tahlili

№