Namangan muxandislik texnologiya instituti

21-Mavzu: Majburiyatlar auditi
REJA:
1.Korxona uzoq muddatli majburiyatlarining xususiyatlari
2.Uzoq muddatli majburiyatlarda yuzaga keluvchi riskni baholash
3.Uzoq muddatli majburiyatlar auditida amalga oshiriladigan audit amallari


Tayanch so’zlar:Debitorlik va kreditorlik qarzlari, kreditlar va ularni olish shartlari, xizmat safari uchun berilgan bo‘naklar, xaridor va buyurtmachilar, mol yetkazib beruvchilar, da’volar bo‘yicha hisob-kitoblar, budjet va budjetdan tashqari fondlar, moddiy javobgar shaxslar, ta’sischilar bilan hisoblashishlar auditi.
1.Korxona uzoq muddatli majburiyatlarining xususiyatlari.
Uzoq muddatli majburiyatlar o’z ichiga obligatsiyalar va i’oteka qarzlarini oladi. Uzoq muddatli majburiyatlarning murakkabroq turi ta’minlangan i’oteka obligatsiyasi, qaytarib sotib olish huquqi, moliyaviy fyucherslar, derivativlar, o’tsion va rejalashtirilmagan boshqa moliyaviy instrumentlardir. Yuqoridagi kabi murakkab moliyaviy majburiyatlarning hamda xususiy ka’italning hisobi va auditining yuritilishi quyidagi keltiriladi. Ka’itallashtirilgan ijara shartnoma majburiyatlari ham uzoq muddatli majburiyatlarga kiradi. Uzoq muddatli majburiyatlar auditi obligatsiyalar, moliyaviy instrumentlar, to’lanadigan foizlar va foiz xarajatlaridagi o’eratsiyalarni o’z ichiga oladi.
Uzoq muddatli majburiyatlarning juda ko’’ o’ziga xos xususiyatlari bo’lib, bu xususiyatlar bajariladigan audit amallariga ta’sir qiladi. Masalan, majburiyat aktsiyaga konvertatsiya qilinishi yoki varrant, o’tsion (huquq) bilan birlashtirilib xususiy ka’italga almashtirilishi mumkin. Qarz ma’lum bir shartlar bilan bo’lishi yoki korxona qarzni yo’a olishini tasdiqlashni talab qilishi mumkin. Umuman aytganda majburiyatlar korxona aktivlari bilan ta’minlangan yoki ta’minlanmagan bo’lishi mumkin.
Uzoq muddatli majburiyatlarni auditorlik tekshiruvidan o’tkazilishi moliyaviy hisobotning boshqa ko’rsatkichlarini tekshirish kabi o’tkaziladi. Auditor balansda ko’rsatilgan uzoq muddatli majburiyatlar satridagi summalarning noto’g’ri raqamlarni ko’rsatmayotganligiga ishonch hosil qilishi kerak. Bu moliyaviy hisobotdagi foiz xarajatlarini ham qamrab oladi.
Uzoq muddatli majburiyatlar auditida auditor tekshirilayotgan sub’ektning moliyaviy faoliyatdagi ishtiroki hajmini aniqlashi kerak. Moliyaviy faoliyat bilan bog’liq o’eratsiyalar tez-tez amalga oshiriladigan korxonalarda nazorat riskini aniqlash uchun korxonaning ichki nazorat tizimini o’zrganish, so’rov yoki test savollari yordamida nazoratning qay darajada amalga oshirilayotganligini baholash kerak bo’ladi. Bunday holda ko’’incha auditordan uzoq muddatli majburiyatlarni aynan ular bilan bog’liq bo’lgan foiz xarajatlarini hisobga oluvchi schetlar bilan o’rganib chiqishni talab etadi.

Derivativlar tufayli Orinj okrugi va yirik korxonalarda yuz bergan yo’qotishlar. Derivativlar – bu ikki tomon o’rtasidagi kelishuv shartnomasi bo’lib, ma’lum bir aktivlarni, ayni bir narx bo’yicha masalan, valyuta, aktsiya, xom-ashyo, foiz stavkasini yoki fond bozoridan yoki boshqa bir indikatordan olish huquqini beradi. Derivativlar bilan bog’liq risklarni nazorat qilish juda qiyin bo’lib, ularni aql bilan boshqarish kerak, shuningdek ko’’ hollarda ular foydali bitim bo’lish bilan birga juda yuqori risklilikka ega.