|
5-
MAVZU. M I I . I I Y IQTISODIYOT RAQOBATBARDOSHLIGINI BAHOLASHGA
NISBATAN USLUBIY YONDASHUVLAR
Reja:
46
1.
Milliy raqobatbardoshlikka erishish usullari.
2.
Mamlakat raqobatbardoshligini baxolash metodikasi.
3.
Raqobat ustunligini taxlil qilishning yordamchi usullari.
4.
Strategik rejalarning SWOT taxlili.
5.
O’zbekistonning raqobat jihatdan ustunliklari.
Tayanch so'z va iboralar:
Raqobatbardoshlikni baxolash, makrodaraja, butunjaxon
iqtisodiy forumi (BIF), mezodaraja, SWOT tahlili, mikrodaraja, ekspert usuli, M.
Porter kontseptsiyasi, zamonaviy model, M. Porterning milliy rombi. ustunliklar
determinantlari: barqaror strategiya, strategiya, raqobatchilik, omillar uchun shart-
sharoitlar, talab holati, turdosh, qo’llab-quvvatlovchi tarmoqlar, mamlakat siyosiy va
huquqiy tizimining barqarorligi, Inson kapitali, Aholi hayot kechirishining davomiyligi,
Ishchi kuchi, ta’lim darajasi.
Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari:
dialogik shov-shuv, muammoli ta’lim, B/B/B jadvali, munozara,
Venn diagrammasi, T-sxema, o’z-o’zini nazorat
Adabiyotlar: A1, A2, A3, A4, A5, A6, A7, Q1, Q2.
Mustaqil tovar ishlab chiqaruvchilar (korxonalar) o’rtasidagi raqobat tovarlarni
qulay sharoitda ishlab chiqarish va yaxshi foyda keltiradigan narxda sotish, umuman
iqtisodiyotda o’z mavqeini mustahkamlash uchun kurashdan iborat. Bunda ular kerakli
ishlab chiqarish vositalari, xom ashyo va materiallar sotib olish, ishchi kuchini yollash
uchun ham kurashadi. Ishlab chiqaruvchilar o’rtasidagi raqobat oxir-oqibatda
iste’molchilar uchun kurashdir.
Resurslarni yetkazib beruvchilar o’zlarining iqtisodiy resurslarini (kapital, yer -
suv, ishchi kuchi) yuqori baholarda sotish uchun raqobat kiladilar. Ishlab
chiqaruvchilar va resurslarni yetkazib beruvchilar o’rtasidagi raqobat bozor
munosabatlari rivojlangan, iqtisodiyot to’liq erkinlashgan sharoitda yorqin namoyon
bo’ladi.
Raqobat iste’molchilar o’rtasida ham yuz beradi; ular tovarlarni qulay va arzon
baholarda sotib olishga harakat qiladilar, ya’ni xaridor har bir sarflangan pul birligi
evaziga ko’proq naflilikka ega bo’lishga harakat kiladi. Arzon va sifatli tovarni tezroq
sotib olish uchun kurashadi.
Taniqli ingliz olimi M.E.Porterning tadqiqotlariga ko’ra, alohida bozordagi
raqobatning holatini beshta raqobat kuchi orqali tavsiflash mumkin:
1.
Raqobatlashuvchi sotuvchilar o’rtasidagi bellashuv.
2.
Bir birini o’rnini bosuvchi va narx nuqtai nazaridan raqobatbardosh bo’lgan
tovarlar o’rtasidagi raqobat.
3.
Yangi raqobatchilarning paydo bo’lish xavfi.
4.
Mol yetkazib beruvchilarning iqtisodiy imkoniyatlari va savdo qobiliyatlari.
5.
Xaridorlarning iqtisodiy imkoniyatlari va savdo qobiliyatlari.
Raqobatning beshta kuchi pirovardida har bir bozor hamda uni tarkib
yuptiruvchi iqtisodiy birliklar amal qiluvchi sharoitlarni belgilab beradi. Har bir
kuchning holati va ularning birgalikdagi ta’siri raqobat kurashidagi konkret ishlab
chiqarish tizimi imkoniyatlarini va uning salohiyatini belgilab beradi.
Raqobat kurashining mazmuni to’g’risida to’laroq tushunchaga ega bo’lish
uchun uning asosiy shakllari va belgilarini har tomonlama, chuqur ko’rib chiq ish zarur.
Bozordagi korxona tovarlari raqobatining bir necha turlari (funktsional raqobat,
ko’rinishi bo’yicha raqobat, predmet bo’yicha raqobat) amal qiladi. Funktsional raqobat
har qanday ehtiyojni turli vositalar orqali qondirish mumkinligi natijasida kelib
47
chiqadi. Shunga ko’ra, bunda qondirishni ta’minlovchi barcha tovarlar funktsional
raqobatlashuvchi xisoblanadi. Ko’rinishi bo’yicha raqobatlashuv - bu bir maqsadga
mo’ljallangan, biroq, qandaydir ahamiyatli parametri bo’yicha farqlanuvchi
tovarlarning mavjudligidan kelib chiqadi. Predmet bo’yicha raqobatlashuv — bu
firmalar tomonidan faqat tayyorlanish sifati jihatidan farqlanuvchi bir xildagi
tovarlarning ishlab chiqarilishi natijasida vujudga keladi. Shuningdek, predmet
bo’yicha raqobatlashuvni yana firmalararo raqobatlashuv deb ham ataladi.
Raqobat holatining tahlilini quyidagi to’rtta asosiy mezondan kelib chiqqan
holda amalga oshirish mumkin:
1)
sotuvchining xulq-atvori tavsifiga ko’ra:
Do'stlaringiz bilan baham: |
