reaksiyalarida muhit muhim ahamiyatga ega. Muhitning ta’siri masalan, KMnO
«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari.
56
KMnO
4
ning neytral muhitda qaytarilishi:
+7 +4
+4
+6
KMnO
4
+ K
2
SO
3
+ H
2
O
MnO
2
+ K
2
SO
4
+ KOH
Mn
+7
+ 3e-
Mn
+4
3
2
6
S
+4
- 2e-
S
+6
2
3
——————————————————————————
2KMnO
4
+
3K
2
SO
4
+ H
2
O = 2MnO
2
+ 3K
2
SO
4
+ 2KOH .
Kaliy permanganatning ishqoriy muhitda qaytarilishi:
+7 +4
+6
+6
KMnO
4
+ K
2
SO
3
+ KOH
K
2
MnO
4
+ K
2
SO
4
+ H
2
O
Mn
+7
+ 1e
–
Mn
+6
1
2
2
S
+4
-2e
–
S
+6
2
1
————————————————————————
2KMnO
4
+ K
2
SO
3
+ 2KOH = 2K
2
MnO
4
+ K
2
SO
4
+ H
2
O .
Oksidlanish-qaytarilish
reaksiyalarining
turmushdagi
ahamiyati.
Oksidlanish-
qaytarilish reaksiyalari —tabiatdagi biologik o’zgarishlar hamda texnikadagi kimyoviy jarayonlarda
katta rol o’ynaydi. Ular yerdagi hayotning asosidir. Tirik organizmlarda nafas olish va moddalar
almashinishi, chirish va bijg’ish, o’simliklarning yashil qismlaridagi fotosintez, odam va
xayvonlarning nerv faoliyati oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari bilan bog’liq. Ularni yoqilg’ining
yonishida, metallarning korroziyalanish jarayonida va elektroliz kuzatish mumkin. Oksidlanish-
qaytarilish reaksiyalari yordamida ammiak, ishqorlar, sulfat kislota va boshqa ko’pgina qimmatli
mahsulotlar olinadi. Galvanik elementlar va akkumlyatorlarda oksidlanish va qaytarilish reaksiyalari
tufayli kimyoviy energiya elektr energiyasiga aylanadi.
Inson hayotining energiya manbai bo’lgan oziq-ovqat mahsulotlarining hosil bo’lishida
oksidlanish-qaytarilish jarayonlari sodir bo’ladi
+4
h
0 +1 -2
6CO
2
+ 6H
2
O == C
6
H
12
O
6
+ 6O
2
Organizmda mahsulotlarning parchalanishi ham oksidlanish-qaytarilish jarayonlari bilan
bog’liq:
C
6
H
12
O
6
+ 6O
2
= 6CO
2
+ 6H
2
O
Oksidlanish-qaytarilish jarayonlaridan xalq xo’jaligida, kimyo sanoatida, qishloq xo’jaligida
va boshqa sohalarda keng foydalaniladi.
Xalq xo’jalik iste’mol buyumlarini ishlab chiqarish, masalan rudalardan metallarni ajratib
olish ham oksidlanish-qaytarilish jarayonlariga asoslangan:
Cr
2
O
3
+ 2Al = 2 Cr + Al
2
O
3
Fe
2
O
3
+ 3CO = 2Fe + 3CO
2
Kimyoviy analizda, masalan, turli xil oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi glyukoza miqdo-
rini aniqlashda permanganometriya usulidan foydalaniladi.
Cu
2
O + 2HNO
3
Cu
2
(NO
3
)
2
+ H
2
O
«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari.
57
Cu
2
(NO
3
)
2
+ KMnO
4
+ H
2
SO
4
= Cu(NO
3
)
2
+ K
2
SO
4
+ MnSO
4
+ H
2
O
15-ma’ruza
METALLARNING XOSSALARI. GALVANIK ELEMENTLAR. METALLARNING
ELEKTROKIMYOVIY KUCHLANISH QATORI
Reja:
1. Metallarning kimyoviy xossalari.
2. Galvanik elementlar.
3. Metallarning standart elektrod potensiali.
4. Metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar qatori.
Muammoli savollar:
1. Ekologik maqbul energiya sifatida qanday kimyoviy jarayonlardan foydalaniladi?
2. Beketov tomonidan kashf etilgan metallarning aktivlik qatori bilan kimyoviy elektr
manbaalari orasida qanday bog’liqlik bor?
3. Metallarning elektrod potensialiga qanday omillar ta’sir ko’rsatadi?
Metallarning kimyoviy xossalari. Metallarning atomlari elektronlarini osonlik bilan berib,
musbat zaryadlangan ionga aylanadi. Tipik metallar kimyoviy reaksiyalarda elektronlarni oson ber-
ganligi uchun aktiv qaytaruvchilardir. Masalan, rux, temir, magniy, nikel kabi metallar kislotalar
bilan reaksiyaga kirishganda qaytaruvchi vazifasini bajaradi. Bu metallar xlorid va suyultirilgan
sulfat kislota eritmalari bilan reaksiyaga kirishganda vodorod ajralib chiqadi:
Mg + H
2
SO
4
= MgSO
4
+ H
2
Bu reaksiyada Mg metali qaytaruvchi vazifasini bajaradi, o’zi oksidlanadi. Vodorod ioni N
Q
esa oksidlovchi rolini bajaradi va qaytariladi. Shu sababli bu reaksiya oksidlanish-qaytarilish
reaksiyasidir. Metallar bilan konsentrlangan kislotalar, masalan, nitrat va sulfat kislotalar reaksiyaga
kirishganda, oksidlovchi rolini kislota qoldig’i bajaradi:
Cu + 4HNO
3
= Cu(NO
3
)
2
+ 2NO
2
+ 2H
2
O.
Rasm.Galvanik element. 1-galvonometr; 2-elektrodlar; 3-eritmadagi ionlar o’ta oladigan
to’siq.
Metallarning tuzlaridan shu metallarni boshqa metallar siqib chiqarishi mumkin. Bu metal-
larning aktivligiga bog’liq. Masalan, qo’rg’oshinning biror tuzi eritmasiga bir bo’lak rux tashlansa,
rux eriy boshlaydi, eritmadan esa qo’rg’oshin ajralib chiqadi:
«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari.
58
Zn + Pb(NO
3
)
2
= Zn(NO
3
)
2
+ Pb
Ushbu reaksiyada rux o’zining valent elektronlarini qo’rg’oshin ioniga beradi. Rux oksi-
dlanadi, qo’rg’oshin esa qaytariladi. Yuqoridagi reaksiyalarda ta’sirlashuv jarayoni metallarning
sirtida sodir bo’ladi.
Rux metali bilan mis (II)-sulfat eritmasi orasida boradigan reaksiyani quyidagi sxemada
ko’rsatilgan asbobda o’tkazilsa, asbobning galvanometri reaksiya natijasida elektr toki hosil
bo’lishini ko’rsatadi.
CuSO
4
+ Zn = ZnSO
4
+ Cu
Cu
2+
+ Zn = Zn
2+
+ Cu
Cu
2+
+ 2e
–
= Cu
Zn - 2e
–
= Zn
2+
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyasini bunday amalga oshirish natijasida kimyoviy reaksiya
energiyasi elektr
energiyasiga aylanadi
Do'stlaringiz bilan baham: 
