Namangan muhandislik-qurilish instituti rizaev bahodir shamsiddinovich, qosimov ilhom ma

 
 
 
 
 
 
 
 

---

22 
3-BOB. PETROGRAFIYA ASOSLARI 
 
Tayanch so`z va iboralar:
petrografiya, tog‘ jinslari, optik usullar, 
kimyoviy va fizik-kimyoviy usullar, kristaloptika moddalar, izatrop 
moddalar, anizatrop moddalar, magmatic tog‘ jinslar, cho‘kindi tog‘ 
jinslar, metamorfik tog‘ jinslar, vulqon hodisalari, batolitlar. 
 
 
3.1-§.
 
Petrografiya, petrografiyani tekshirish usullari haqida 
tushuncha 
Tog‘ jinslarini tekshirish katta nazariy va amaliy ahamiyatga egadir. 
Petrografiya, umuman, butun yer po‘stidagi yoki uning ayrim 
qismlaridagi tog‘ jinslarining kimyoviy va mineralogik tarkibini hamda 
kelib chiqishini o‘rganadi. Binobari, petrografiya biron bir xududning 
geologik tarixini to‘g‘ri tasavvur qilishga ilgari topilgan foydali 
qazilmalarni to‘g‘ri baholash va yangi qazilmalarni qidirib topishga 
yordam beradi, undan tashqari, tog‘ jinslarini qurilish hom ashyolari 
sifatida ishlatish usullsrini va turlarini to‘g‘ri tanlashga yordam beradi. 
To‘g‘ jinslari xilma xil va murakkab bo‘lganlaigi uchun ularning 
xususiyati va tarkibi xar xil. Bu tog‘ jinslarining tekshirish usullsri ham 
turlicha. Ular 3ta yirik guruhga bo‘linadi: 
1. Optik usullari- bu guruhda kiritsalloptika, imyersiya, fedyerov 
stolchasi bilan tekshirish usullarini o‘z ichiga oladi. Bu usullari 
minerallarning optika hususiyatlarini mahsus optika asboblari, umuman 
polyarizastion mikroskop bilan tekshirishga asoslangan. 
2. Kimyoviy va fizik-kimyoviy usullari - bu usulda tog‘ jinslarni va 
ularni tashkil etgan ayrim minerallarning tarkibini mukammal o‘rganish 
va ularni vujudga kelishini fizik-kimyoviy qonunlar nuqtqiy nazaridan 
talqin etadi va ular quyidagicha: 
a)
petrokimyo usuli
b)
mineralogik, geokimyoviy tekshirish usuli 
c)
ekspyeriment tajriba usuli 
Bularning ichida ekspyerement ya’ni tajriba ishlari alhida o‘rin 
tutudi, olimlar katta bosim ostida va yuqori temperaturada tajriba 
o‘tkazib, sun’iy yo‘llar bilan turli minerallar va tog‘ jinslarining 
birikmasini hosil qiladilar. Bu ishlarning barchasi tog‘ jinslarining paydo 
bo‘lishini aniqlashga yordam beradi. 

---

23 
Eng muhimi tog‘ jinslarining qurilish san’atiga yaroqli yoki 
yaroqsizligini, texnika protseslariga aloqasini bilish uchun turli aparatlar 
yordamida, ularning zichligi, elektr issiqlik hamda seysmik to‘lqinlarini 
o‘tkazuvchanligi kabi hususiyatlarini o‘rganadi. 
3. Dalada o‘tkaziiladigan tekshirishlar. Bu usulda tog‘ jinslarining 
ma’lum maydonga tarqalishi, ularning tabiatda tutgan o‘rni va shakli bir 
biriga bo‘lgan munosabati aniqlanadi.
Dalada o‘tkaziiladigan tekshirishlar kesmalar hamda turli to‘g 
jinslarining diqqatiga sazovar qismlarini maxsus haritalar tuzish 
fatosuratlar olish yoki rasmini chizish bilan qayd etiladi. Shuningdek, 
shliflar yasash, analizlar qilosh uchun kerak bo‘lgan miqdorda toshlardan 
namunalar olinadi.Kristaloptika, izatrop va anizatrop moddalar haqida 
tushuncha.Petrografiyaning tekshirish usullaridan biri optik usuldir. 
Optika usuli o‘zining mukammal va osonligi jihatidan bazi kristllangan 
jins va minerallarni o‘rganishda birdan bir usuldir.
Bu usulda minerallarning optik hususiyatlari, polyarisaztion 
mikroskop yordamida aniqlanadi. 
Minerallarning optik ko‘rsatkichlari ularning Kristal, shakllari, 
tarkibi va simmetriya qonuniyatlariga bog‘liq bo‘lganligi uchun