Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

10
4
 Vt/sm
2
chamasi qiymatga ega 
bo'lsa, bunday quvatga har qanday metall uchun erish haroratiga erishiladi va biz
kuzatgan metall eriy boshlaydi. Sirtga yaqin yorug'lik nur i tushayotgan joyda metallni 
suyuq (erigan) sohasi yuzaga keladi. Metallning qattiq qismidan ajratib turuvchi bu sirt 
qismi, odatda, erish sirti deyiladi. Metall nurlanish energiyasini yanada ko'proq yutgan 
sari erigan qism shu metalning ichki qatlamiga kirib boraveradi. Materialning issiqlik 
o'tkazuvchanligi yuqoriligi sabab, issiqlik metallning quyi qatlamlari ichiga jadal singib
borishi davomida sirtning erish yuzasi ham albatta, ortadi. Natijada (nurlanishning 
berilgan intensivligi uchun) erishning o'zgarmas sirti yuzaga keladi. Lazer nurining 
intensivligi
JO
6
- 10' Vt /sm
2
ga qadar ortganda erish bilan bir vaqtda materialning shu 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
92 
erigan qismining intensiv bug'lanishi (qaynashi) boshlanadi. Metallning shu qismining
bug'lanishi tufayli uning sirtida chuqurcha yuzaga kelib, ma’lum vaqtdan so'ng u 
teshik yoki kesimga aylanadi. Nurlanishning intensivligini yanada orttirib, 
10
9
Vt/sm
2
chamasida bo'lganda modda bug'ining kuchli ionlanish jarayoni boshlanadi, buning
natijasida bug' plazmaga aylanadi. Plazma lazer nurini intensiv yutganligi tufayli u 
nurlanishning metall sirtiga keyingi o'tishga to'sqinlik qiladi. Demak, metall sirtiga lazer 
nuri bilan ishlov berilganda plazma hosil bo'lmasligiga ahamiyat berish kerak.
Nurlanishning moddaga ta’siri to'g'risida fikr yuritganda biz faqat yorug'lik quvvatini 
fazodagi konsentratsiyasi haqida gapirdik, xolos. Ammo quvatning vaqt bo'yicha
o'zgarishini ham e’tiborga olish kerak, albatta. Uni yakkalangan lazer impulsi davom 
etish vaqtini yoki impulslar ketma - ket kelishi chastotasini o'zgartirish yo'li bilan 
boshqarish mumkin. 
Faraz qilaylik, nurlanish intensivligi metalning nafaqat erishiga, balki uning 
bug'lanishiga ham yetarli bo'lsin. Bunda lazer nurlanishi alohida yakkalangan impul’sdan
iborat bo'lib, u 10
-7
s chamasi davom etsin. Bu holda juda qisqa vaqt ichida material
sirtida juda katta yorug'lik energiyasi yutiladi. Mazkur vaqt ichida metalning tashqi 
sirtida katta energiya yig'ilib, ichki qatlamiga singishga ulgurmaydi. Natijada
moddanmg muayyan massasi erigunga qadar uning intensiv bug'lanishi boshlanadi. 
Boshqacha aytganda, modda yutayotgan yorug'lik energiyasining asosiy qismi 
moddaning butkul erishiga sarflanmay, balki uning bug'lanishiga ham sarflanar ekan. 
Amalda lazer impul’sining muayyan energiyasini olish uchun impulsning davom etish 
vaqtini uzaytirish maqsadga muvofiqdir. Shu tufayli erish sirtida namunaning ichki 
qatlamlariga ko'chish imkoniyati tug'iladi. Shunday qilib, materialga ishlov berishda 
shu materialning xususiyatiga asoslanib nurlanishning ham energiyaviy, ham vaqtiy 
xarakteristikasini tanlash maqsadga muvofiqdir. Xususan, payvandlashda intensivlig i 
uncha katta bo'lmagan nisbatan uzoq vaqt davom etuvchi impul’slardan (davom etish 
vaqti (10~
2
■
+• 10
_3
s) teshik hosil qilish qulaydir. Aksincha, materialni jadal bug'lantirish
uchun esa ko'proq intensivlikdagi, ammo qisqa vaqt davom etuvchi (10~
4
4- 10
-5
s) 
impul’slardan foydalanish lozimdir.
Hozirgi vaqtda