Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Fodalanilgan adabiyotlar 
1.
Реди Дж. Промышленное применение лазеров. -М.: Мир, 1981. 
2.
Елетский А.В., Смирнов Б.М.. Газовые лазери. -М : Атомиздат, 1971. 
3.
Дюли У. “Лазерная технология и анализ материалов”. Пер.с анг.-М., 
1978. 
4.
Богданкевич О Б. и др. Полупроводниковые лазери. -М., 1976. 
5.
Федоров Б., Гордан Ф. Что такое лазер? -М., 1967. 
6.
Kamolxo'jayev SH.M., Muhanimadjonov М.A. Lazerlar va ularning 
qo'llanilishi. TDTU, -Т., 1999, 127 b 
MAHALLIY NEFT HOMASHYOSINING ZICHLIGINI ANIQLASH. 
M.S.Maxmudov, M.A.Karimjanova,A.A.Abdunazarov
 
Neft va tabiiy gaz faqat yonilg’i bo
ʻ
lib qolmasdan, kimyo saboati uchun juda muhim 
xomashyodir. Buyuk kimyogar olim D.I.Mendeleyev “Nefti yoqish-bu pullarni yoqish 
demakdir” - degan edi. 
Neftning fizik - kimyoviy xossalarini o
ʻ
rganishdan oldin neft o
ʻ
zi nima ekanligi 
haqida to
ʻ
xtalsak.
Neft, qora yoki qo
ʻ
ng’ir, ba
ʼ
zan och malla rangli bo
ʻ
lib, o
ʻ
ziga xos hidi bor. Zichligi 
750-970 kg/m³. Qaynash temperaturasi 28°C dan yuqori. Qotish temperaturasi -60°C dan -
26°C gacha, 50°C dagi qovushoqligi 1,2-55 mm
2
/s, solishtirma issiqlik sig’imi 1,7-2,1 
kJ/(kg.K), yonish issikligi 43,7-46,2 MJ/kg ga teng. Chaqnash harorati 35-120°C. Organik 
erituvchilarda eriydi, suvda erimaydi, lekin suv bilan turg’un emulsiya hosil qiladi. 
Neftning asosiy sifatini belgilaydiganlaridan yana biri bu uning fraksion tarkibidir. 
Fraksion tarkib laboratoriyada neftni har xil haroratda haydash yo
ʻ
li bilan aniqlanadi. 
Avval qaynash darajasi past, molyar masasi kichik moddalar haydaladi, so
ʻ
ngra yuqori 
haroratda molekulyar massasi yuqori bo
ʻ
lgan moddalar haydaladi. Ichki yonuv 
dvigatellarida yonilg’innng ximiyaviy energiyasi issiqlik energiyasiga, issiqlik energiyasi 
esa mexanik ishga aylanadi, dvigatelning foydali ish koeffitsiyenti qancha yuqori bo
ʻ
lsa, 
uning ko
ʻ
rsatkichlari ham shuncha yuqori bo
ʻ
ladi[1].
Neft sanoati rivojlanishining dastlabki bosqichlarida neft mahsulotlari sifatining 
muhim ko
ʻ
rsatkichlaridan biri zichlik edi. Bunga qarab, neft bir necha sinflarga bo
ʻ
lindi: 
Neftning zichligi (ommaviy massasi) 730-1040 kg/m³ oralig’ida o
ʻ
zgarib turadi. 
Amalda, uni o
ʻ
lchash uchun kub santimetr uchun gramm birliklari (g/sm³) ko
ʻ
proq 
qo
ʻ
llaniladi va shunga mos ravishda yog’ning zichligi 0,730-1,040 g/sm³ orasida o
ʻ
zgarib 
turadi. Yog 
ʻ
zichligining eng keng tarqalgan qiymatlari 0,82-0,90 g/sm³. 
Engil (ρ1515 < 0,828); 
O
ʻ
rta (ρ515 0,828-0,884); 
Og’ir (ρ1515 > 0,884). 
Past zichlikdagi neft metan uglevodorodlarining ustunligi, smola-asfalten 
komponentlarining kamligi, fraksiyaviy so
ʻ
z bilan aytganda, benzin va kerosin 
fraksiyalarining ko
ʻ
pligi bilan ajralib turadi. 

---