Наманган давлат университети педагогика факультети

Марказга интилма йўллар (Афферент)
А)тери сирти сезиш йўллари. Бу йўллар оғриқ ва ҳараорат, қисман сезиш йўллари ҳисобланади. Чунки (асасий сезиш йўллари кучли сезиш толалари билан бьирга ўтади) бу бўлим умуртқалараро бўғим хужайраларидан бошланиб икки ўсимта хосил қилади ва улардан ибри тери сирти ретцепторларига, иккинчиси эса орқа мия йўллари ва орқа мия орт шохида тўхтайди. Буни биринчи неврон сезиш йўли деб ҳам юритилади. Орт шох хужайрасидан тери сезгирлигининг иккинчи мезони бошланади. Ва тескари тарафга ўтиб орқа миянинг ён устунлари бўйлаб юқорга кўтарилади: узунчоқ мия, Варолев кўпригидан ўтиб ўрта мия таркибидаги мизиал халқага қўшилиб кўриш дўнглигини ташқи ядросига йўналади.
Кўриш дўнглигидан учинчи сезиш наврони бошланади ва у ички тур ва (орқа сондаги) орқали бош мияга йўналади. Бу йўл марказий орт бурмада тўхтайди
Б)кучли сезиш йўллари. Бу йўллар ҳам умуртқа бўғим хужайраларидан бошланади. Худди шу хужайраларга теридан, шилимшиқ пардадан, хатто мушаклар, бўғимлар суяклар пай ва пайчалардан ҳам импульслар келади. анашу тузилмалардан рефлекс ходисаси туфайли хосил бўлган импульслар (Таъсирлар) ўтказиб турувчи кучли сезиш йўллари. Орқа миянинг орт устунлари таркибига кириб боради. Сўнгра орқа мия бўйлаб юқорига-узунчоқ мияга етиб боради. Узунчоқ мия ядросидан эса иккинчи кучли сезиш неврони бошланади. Ядродан чиққан толалар бир бри блан кесишиб медиал халқа хосил қилади ва кўриш дўнглигинининг ён ядросига йўналади.ю кўриш дўнглигидан учунчи кучли сезиш неврони бошланади ва ички тўрдан ўнг марказий орт бурма хужайраларидан тўхтайди.
В) мияга ўтказгичлари. барча таралуви ўтказгичида каби мияча ўтказгичлари умурқа аро бўғимдан бошланиб орқа миянинг кцулранг модда томон йўналган йўллар ва орт шох хужайраларига бориб тугайди. Худди шу ердан иккинчи неврон икки тутам бўлиб орқа мия орт устунлари томон йўналади. Тутамлардан бири тўппа тўғри узунчоқ мияга бориб, мияча оёқчаларини хосил қилади ва мияча хужайралари тугайди. Иккинчи тутам эса бир бири билан кешишиб ўрта миячага кўтарилади ва миячанинг ёқориги оёқчалари орқали миячага киради. Хид сезиш, кўриш, эшитиш, таъсирларини ўтказувчи йўллар ҳам таралувчи йўллар туркумига киради. Сезиш ўтказгичлари шикастланганда барча сезиш зоналарининг бузилиши кузатлади. Масалан , ён устн йўлларининг бирор участкаси шикастланса, тери сезгирлиги (оғрик ва ҳароратни сезиш) қисман акс тарафда тактил сезгиларнинг бузилиши кузатилади. Мияча йўлларидаг толалар шикастланишини ҳаракат вақтида мувозанатни бузилишига сабабчи бўлади. Орт қўнғир шикастланишидан кучли сезгирлик кескин бузилади, яъни лапанглаб юриш мувозанатни сақлай олмаслик, ҳаракатлари ноаниқ каби нуқсонлар содир бўлади.